Schoolleider, hoe ondersteun je professionalisering van ict-bekwaamheid?

Iedere school heeft haar eigen karakter, waarden, visie, missie, doelstellingen en uitgangspunten. Een school is bovendien openbaar, bijzonder of algemeen bijzonder van aard. De aard van jouw school heeft invloed op de pedagogische en didactische aanpak die je met het team kiest en daarmee dus ook op de manier waarop ict wordt ingezet in het onderwijs.

Gespreksvragen

• Welke waarden van onze school hebben mogelijk invloed op de manier waarop ict een plaats kan krijgen in het onderwijsproces?
• Hoe initiëren we het gesprek bij teamleden over de wenselijkheid of onwenselijkheid van ict-gebruik in het onderwijs?
• Hoe zorgen we dat we steeds aandacht vragen voor de eigen verantwoordelijkheid van het team om de waarden en ambities van de school te koppelen aan lesgeven met ict?
• Hoe krijgen we bij het kiezen voor ict meer regie over de inrichting en inzet van de digitale leeromgeving op school?

Toenemende digitalisering in het onderwijs vraagt om aandacht voor kansengelijkheid. Hoe zorgen we ervoor dat elke leerling kan profiteren van nieuwe technologische mogelijkheden? En hoe zorgen we dat die nieuwe mogelijkheden inzetten om verschillen tussen leerlingen van verschillende achtergronden te verkleinen in plaats van te vergroten?

Dit vraagstuk valt uiteen in drie aspecten:

1. Toegang tot ict: aandacht voor goede en veilige toegang tot internet en schoolsystemen, voor alle leerlingen. Plus het kunnen beschikken over computers, thuis en op school.
2. Vaardigheden: voldoende digitaal geletterd zijn.
3. Leermiddelen: nadenken over de inzet van digitaal lesmateriaal, voor welke leerling wel en niet, het verantwoord inzetten van data-analyses en algoritmes en de toegankelijkheid van het leermateriaal, bijvoorbeeld voor slechtzienden.

Gespreksvragen

Toegang tot ict

• Hoe weten we of elke leerling thuis en op school toegang heeft tot een internetverbinding en een geschikte computer?
• Hoe kunnen we voor leraren zowel thuis als op school een prettige werkomgeving realiseren?

Digitale geletterdheid

• Hoe initiëren we het gesprek onder teamleden over de relatie tussen de digitale geletterdheid van de leerlingen en gelijkheid?
• Hoe leggen we het verband tussen de digitale geletterdheid van de leraar en die van de leerling?

Leermiddelen

• Hoe betrekken we bij de gesprekken over digitale leermiddelen ethische vragen en dilemma’s, bijvoorbeeld over het gebruik van data in adaptieve leermaterialen, schermtijd, eigenaarschap van data, enzovoort?
• Hoe zien we of leerlingen en groepen werkelijk profijt hebben van inzet van digitale leermiddelen?

Tips voor het gesprek

• Wil je weten welke randvoorwaarden nodig zijn om ict in het onderwijs goed te kunnen gebruiken, dan kun je daarbij het Vier in balans-model gebruiken (het model gaat uit van vier bouwstenen: visie, deskundigheid, inhoud en toepassing en infrastructuur). Lees hiervoor het artikel ‘Het vier in balans-model – optimaal rendement met ict’.
• Gebruik voor het vormgeven van een ict-visie de tools uit de KennisnetWijzer.
• Meer informatie over gelijke kansen? Lees het artikel ‘Gelijke kansen en digitalisering: goede toegang is niet genoeg’ of beluister de podcast over adaptieve leermiddelen.
• Hoe je van visie op onderwijs en digitale geletterdheid tot integratie komt in het onderwijs, lees je in het ‘Handboek digitale geletterdheid’.
• Meer weten over waarden? Lees de WaardenWijzer. Of ga het gesprek over ethische dilemma’s aan met de tool Ethiekkompas.
• Publieke regie is van belang om tegenwicht te bieden aan de invloed van grote leveranciers van leermiddelen en platforms. Lees hierover bijvoorbeeld het opinieartikel ‘Hoeveel invloed geven we techbedrijven nog op het onderwijs?’

Professionaliteit komt tot uiting wanneer vakmensen zich doorlopend ontwikkelen en reflecteren op wat ze doen. Het liefst met elkaar. Daarbij moet voor het gebruik van ict op school vooral worden gekeken naar evidentie en wenselijkheid: werkt het hier en nu en met welke gevolgen? De schoolleider zorgt voor ruimte waarin deze gesprekken kunnen plaatsvinden, maar initieert ook aandacht voor onderzoek, evidentie en reflectie.

Gespreksvragen

• Hoe zorgen we dat teamleden in gesprek gaan over hun werk en de noodzaak of onwenselijkheid om ict hierin te integreren?
• Welke acties leiden ertoe dat iedereen duidelijk, eerlijk en transparant durft te zijn ten opzichte van elkaar rond de rol van ict op school?
• Kunnen we studenten en experts uit de wetenschap en praktijk inzetten om het team te prikkelen met actuele inzichten en evidentie?
• Hoe ondersteunen we leraren zo dat ze zo min mogelijk gehinderd worden door praktische zaken (storingen, functioneren) als gevolg van de inzet van ict in het onderwijs?
• Welke steun verwachten we bij het creëren van deze ondersteuning vanuit het bestuur als het gaat om tijd, geld en ruimte? En met wie gaan we hierover het gesprek aan

Leestips voor het gesprek

• Het artikel ‘Laat waarden zwaarder wegen bij digitalisering’ helpt je kritisch te kijken naar ict-gebruik.
• Is de privacy van leerlingen en leraren gewaarborgd als je werkt met producten van Microsoft, zoals Teams en Outlook? Zo werkt jouw school AVG-conform met Microsoft-producten.
• Google Workspace for Education veilig gebruiken op school is mogelijk. Daarvoor moet je wel een aantal handelingen verrichten.
• Hoe kan de schoolleider in een periode van afstandsonderwijs hindernissen wegnemen voor het team? Dat lees je in het artikel ‘De rol van de schoolleider bij afstandsonderwijs’.

Juist bij het maken van ict-keuzes voor onderwijs en organisatie is het belangrijk dat iedereen uitgaat van dezelfde opvattingen. Vaak geven leerlingen aan dat het gebruik van ict afhankelijk is van afzonderlijke leraren, die ook nog eens ieder hun eigen keuzes maken. Dit werkt verwarrend. Zowel in uitgangspunten als in praktische uitwerking is het dus belangrijk hier afspraken over te maken. Structuur, verantwoordelijkheden en aanpak moeten passen bij de visie.

Gespreksvragen

• Wat vinden we zelf goed onderwijs en hoe heeft ict daar een plaats in?
• Hoe krijgen we als team zicht op elkaars wensen en verwachtingen bij de inzet van ict in het onderwijs?
• Hoe ondersteunen we i-coach en leraar om met elkaar te spreken over hun opvattingen en vragen over het werken met ict?
• In hoeverre geven we het goede voorbeeld bij de inzet van ict en het gebruik van technologie in de communicatie en organisatie?

Leestips voor het gesprek

• Hoe kom je tot een effectieve aanpak bij de professionalisering van de ict-bekwaamheid van de leraar? Lees dit artikel met inzichten uit onderzoek en praktijk naar effectieve professionalisering leraren.
• Er zijn diverse methodieken om met het verbeteren van de ict-bekwaamheid aan de slag te gaan. Lees bijvoorbeeld de aanpak Lesson Study ​​of bekijk de aanpak van stichting leerKRACHT.
• Hoe kunnen we het leiderschap van leraren in scholen versterken? Dat lees je in het artikel over teacher leadership.

De inzet van ict in het onderwijs is complex. Kiezen voor een platform of digitale leermiddelen in de les is veel meer dan alleen kiezen voor functionaliteit. Werken met platforms van Google of Microsoft zorgt voor gemak, maar ook voor afhankelijkheid. Er worden data verzameld en nieuwe werkroutines geïntroduceerd, die de positie van de leraar ten opzichte van het onderwijs dat hij/zij geeft flink kan veranderen. Bij het sturing geven aan veranderprocessen kunnen deze gevolgen worden besproken, zodat iedereen weet waarom keuzes voor ict-ontwikkelingen wel of niet worden gemaakt.

Gespreksvragen

• Hoe stimuleren we het team om nieuwe ideeën te genereren voor gebruik van tijd, geld en ruimte?
• Welke manieren om ontwikkelteams te stimuleren en organiseren werken goed?
• Met wie in het team spreken we over datageletterdheid en de ontwikkeling van expertise om data uit leermiddelen te interpreteren en benutten?
• Hoe stimuleren we het team om het gesprek aan te gaan over de wenselijkheid van werken met data en de afhankelijkheid van programma’s?

Tips voor het gesprek

• Lees wat je als schoolleider kunt doen om je team te stimuleren om aan curriculumontwikkeling te doen.
• Lees hoe je je team motiveert bij veranderingen zoals onderwijsinnovatie.
• Onderzoek van de Universiteit Utrecht en Oberon bewijst dat leerKRACHT snel en effectief een lerende cultuur op scholen creëert. Lees meer over dat onderzoek naar de impact van de leerkracht.
• Wat weten we over zelfregie bij leraren? Dat lees je in het artikel ‘Wat is bekend over condities voor zelfregie van leraren op hun professionele ontwikkeling en welke rol speelt de schoolleider daarin?’
• Leraren betrekken bij innovaties is een voorwaarde voor het slagen ervan. Hoe je dat doet, vertelt lector Patrick Sins in deze video (webinar).

Digitale geletterdheid kan worden gezien als de sleutelvaardigheid in het leven, leren en werken in een wereld waarin technologie en media een belangrijke plaats innemen. De school is de enige plek waar leerlingen digitaal weerbaar kunnen worden, door met elkaar te leren over technologie. Vooralsnog komt digitale geletterdheid vanuit huis mee en daarmee groeit de ongelijkheid. Leraren zijn bij uitstek de personen die een belangrijke gids kunnen zijn voor leerlingen bij het informatievaardig en mediawijs worden. Daarom is het noodzakelijk dat leraren aan hun eigen digitale geletterdheid werken. De schoolleider heeft een verantwoordelijkheid om het belang van digitale geletterdheid te benoemen en samen met het team aan de slag gaan.

Gespreksvragen

• Welke gesprekken vinden plaats met leerlingen en leraren over hun digitale leefwereld?
• Welke kaders geven we het team mee om te zorgen dat bij het vormgeven van digitaal onderwijs zaken als privacy en IBP op orde zijn?
• Welke voor- en nadelen zien we aan het werken met enkele gespecialiseerde leraren die digitale geletterdheid aan leerlingen onderwijzen?
• Welk beleid hebben we op het gebied van sociale media? Zijn er afspraken gemaakt en zijn die afspraken voor iedereen duidelijk?

Leestip voor het gesprek

Lees het stuk ‘Verbinden vakinhoud met technologie’ in het Handboek digitale geletterdheid.

Gebruikmaken van ict of niet? Belangrijk bij het effectief inzetten van ict, is het vinden van de juiste mix in elke leersituatie. Er zijn steeds vier factoren van belang: leerling, leraar, leerinhoud en een passend ict-hulpmiddel. Als een leraar de wisselwerking tussen deze factoren begrijpt en beheerst, kan hij beter variëren met ict-hulpmiddelen. Dit betekent dat een leraar bewust onderzoek gebruikt om ict effectief in te zetten, met als resultaat een hoger leerrendement voor iedere leerling.

Jouw rol als schoolleider is om de processen in goede banen te leiden waarin:

• Teamleden de juiste leerstrategieën zoeken bij de doelen van het onderwijs.
• Teamleden de discussie voeren of en hoe ict een bijdrage kan leveren aan het onderwijs.
• Leraren onderzoeken welke ict-middelen bij de didactiek passen, hoe ze de bijbehorende databronnen leren analyseren en nagaan of deze analyses zijn te gebruiken voor het verbeteren van instructie en onderwijs in de klas.

Je weet dus wat de (on)mogelijkheden zijn van lesgeven met en over ict en jaagt de discussie hierover aan, zodat er een plan van aanpak komt dat voor iedereen duidelijk is.

Gespreksvragen

• Welke gesprekken voeren we om te ontdekken of en hoe ict een rol kan spelen in het inzichtelijk maken van opbrengsten en ontwikkelingen?
• Hoe bepalen we samen dat we aandacht geven aan de keuze voor ict-producten of e-didactiek?
• Hoe leren we of, en op welke wijze leermiddelen data genereren (adaptieve en interactieve leermiddelen) die leeropbrengsten en ontwikkelingen van leerlingen kunnen verbeteren?
• Hoe zorgen we dat we het team goed faciliteren in de uitvoering van ict in onderwijs, bijvoorbeeld met onderzoeksmogelijkheden, opleiding, tijd voor overleg en budget voor de aanschaf van materialen?

Leestips voor het gesprek

• Lees de resultaten van verschillende onderzoeken naar effectief afstandsonderwijs en geleerde lessen, waaronder die van de OnderwijsInspectie en Kennisnet.
• Lees het artikel ‘Welke ict-applicaties gebruiken leraren en waarom?’

Alle activiteiten die schoolleiders initiëren en begeleiden moeten worden geborgd in de organisatie. Anders blijven ontwikkelingen aan personen hangen en dat maakt kwetsbaar. Ook moeten activiteiten van medewerkers op het gebied van ict-ontwikkeling en professionalisering worden geborgd, zodat ze kunnen worden meegenomen in aanstelling, opschaling, functieverandering enzovoort. Kijk bij deze onderwerpen daarom ook naar de vragensets bij ‘stafmedewerker’.

Gespreksvragen

• Op welke wijze stimuleren we teamleden om aan te geven welke ondersteuning zij nodig hebben om zich verder te professionaliseren?
• Hoe laten we het onderwerp leren en lesgeven met ict terugkomen in tevredenheidsonderzoeken? En hoe laten we dat bij onszelf en bestuur tot acties leiden?
• Hoe regelen we dat beleid op het gebied van de AVG bekend is bij het team?
• Op welke manier geven we de persoonlijke doelen van de leraren rond werken met ict een plek in de gesprekscyclus (POP, functioneringsgesprek, 360 graden, enzovoort)?

Tips voor het gesprek

• Lees in dit artikel hoe je ict-bekwaamheid kunt integreren in het hr-beleid en de hr-instrumenten.
• Interne scholing kan helpen bij het integreren van ict-bekwaamheid in het hr-beleid. Lees hiervoor bijvoorbeeld het artikel ‘Huisacademies inzetten bij professionele ontwikkeling van ict-bekwaamheid’.
• Wil je in kaart brengen welke aanvullende acties nodig zijn om ontwikkelingen te borgen? Bekijk dan de Checklist voor het borgen van ontwikkelingen op school.

Bepaalde maatschappelijke ontwikkelingen zijn relevant voor de inzet van ict op school. Daarom is het belangrijk om deze ontwikkelingen te volgen. Het gaat hierbij om het doorlopende proces van het op de hoogte zijn van de relatie tussen de school en maatschappelijke ontwikkelingen, in de context van de ontwikkelingen op het gebied van technologie en mogelijkheden en onmogelijkheden voor het onderwijs, ethische vraagstukken rond privacy en veiligheid en niet in de laatste plaats verduurzaming van ict.

Gespreksvragen

• Op welke manieren informeren we onszelf over ontwikkelingen op het gebied van technologie en mogelijkheden en onmogelijkheden voor het onderwijs, ethische vraagstukken en onderwerpen rond privacy en veiligheid?
• Met wie in onze organisatie (team en bestuur) bespreken we onderwerpen als duurzaamheid en welke acties ondernemen we op dit gebied?

Uit Europees onderzoek blijkt dat niet alleen een goede samenwerking tussen schoolleiders en leraren binnen de school, maar ook informele, individuele contacten buiten de school een sleutelrol spelen bij het ondersteunen van pedagogische en didactische innovatie. Het delen van goede voorbeelden – vooral op het gebied van digitaal lesgeven en leren – inspireert schoolleiders om nieuwe vaardigheden te ontwikkelen en hun onderwijspraktijk te verbeteren.

Gespreksvragen

• Rondom ict leven veel (ethische) vraagstukken die we niet alleen willen benaderen. Op welke manier zorgen we voor voldoende reflectie, intervisie en samenwerking met de omgeving of goede voorbeelden uit de omgeving?
• Veel leraren zijn betrokken bij externe netwerken en halen daar nieuwe ideeën en aanpakken vandaan. Hoe zorgen we ervoor dat iedereen daar van profiteert?

Veel partijen hebben invloed op of belang bij de keuzes die jij en je team maken op het gebied van ict. Financieel, organisatorisch en kwalitatief. Investeren in een goede relatie en duidelijkheid hebben over welke keuzes voor moeten liggen, is dan ook erg belangrijk.

Gespreksvragen

• Hoe betrekken we ouders bij de gesprekken over ict in onderwijs en organisatie?
• Hoe komen we gezamenlijk tot afspraken over de manieren waarop we digitaal met elkaar, met leerlingen en ouders communiceren?
• Welke rol speelt de lerarenopleiding in de ontwikkeling van ict op school en de gesprekken over technologie?
• Wat verwachten we voor ondersteuning van de inspectie vanuit hun inspectiekader met betrekking tot technologie?

Welke aspecten van ict-gebruik in onderwijs zijn voor jou als schoolleider relevant bij je eigen voortdurende professionalisering?

Gespreksvragen

• Welke vragen heb ik over de mogelijke rol van ict in het onderwijs?
• Hoe vaardig vind ik mezelf in het online vinden van informatie en het gebruik van ict in het dagelijks leven
• Wat zou ik willen leren/weten om de domeinen van digitale geletterdheid inhoudelijk, didactisch en pedagogisch te integreren in het onderwijs?
• Als ik een digitale toepassing voor de school zou mogen ontwerpen, wat zou die dan kunnen?

Juist het samen nadenken, praten en werken met peers (vakgenoten) heeft volgens onderzoek het grootste effect op ieders professionele ontwikkeling. Er zijn veel samenwerkingsverbanden en intervisiegroepen te vinden die zich hiermee bezighouden. Op het gebied van ict en onderwijs is de spoeling iets dunner. Wat kun je zelf doen om dit te veranderen?

Gespreksvragen

• Hoe creëer en benut ik netwerken ter bevordering van mijn eigen professionalisering?
• In hoeverre wil ik zelf collega’s inspireren op het gebied van pedagogiek en didactiek met ict?
• Wat doe ik, samen met bestuur, stafmedewerker en i-coach, om professionalisering concreet aan te bieden in bijvoorbeeld een huisacademie, expertisecentrum of leercommunity?