Bestuurder, hoe ondersteunt u professionalisering van ict-bekwaamheid?

De bestuurder is eindverantwoordelijk voor het verzorgen van goed onderwijs aan alle leerlingen in de scholen. In interactie met de schoolorganisatie ontwikkelt hij daarvoor een strategie/visie en werkt continu aan de verbinding met de maatschappelijke omgeving. Het bestuur werkt actief aan de professionaliteit van de schoolorganisatie. De bestuurder staat in direct contact met de verschillende schoolleiders en zijn of haar stafleden in het bestuur. Met deze personen voert de bestuurder direct gesprekken om het beleid op hoofdlijnen te bepalen en te communiceren met alle betrokkenen. De leraar en de i-coach spreekt de bestuurder vaak indirect.

Gespreksonderwerpen en gespreksvragen

Deze handreiking biedt u handvatten om met hoofdvragen en bijbehorende deelonderwerpen het gesprek aan te gaan over ict-bekwaamheid. Voor deze dialoog hebben we een overzicht gemaakt van mogelijke gespreksonderwerpen en gespreksvragen per sleutelfiguur. De antwoorden verschillen per school en per team. In deze handreiking vindt u verwijzingen naar praktijkvoorbeelden, onderzoeken, wetenschappelijke bronnen en andere artikelen die helpen om tot een antwoord te komen.

Ons advies is om uw eigen weg te kiezen, onderwerpen te selecteren die in uw schoolorganisatie leven en die met alle betrokkenen te onderzoeken. De vragen van de leraar over ict-bekwaamheid vormen altijd het startpunt. Heeft u een andere rol op school, kijk dan ook naar de vragen die passen bij uw eigen rol.

De gespreksonderwerpen zijn geordend aan de hand van diverse thema’s:

• Onderwijsleerproces en onderwijsvisie: over de inzet van ict in het primaire proces, zoals pedagogiek, didactiek, onderwijsinhoud, digitale geletterdheid.
• Taken, cultuur en samenwerken: over het organiseren van het onderwijs, zoals taakverdeling bij professionalisering en sturingsfilosofie, teamontwikkeling en leren van elkaar, faciliteren van professionalisering.
• Omgeving: over maatschappelijke ontwikkelingen en het participeren in externe netwerken.
• Eigen professionalisering: over de inzet van ict voor de eigen professionalisering.

Daarnaast hebben we drie specifieke beleidsthema’s onderscheiden die voor de meeste scholen urgent zijn: gelijke kansen, veiligheid en AVG (informatiebeveiliging).

Hieronder volgen de hoofdvragen, onderwerpen, gespreksvragen en achtergronden bij mogelijke antwoorden.

Toegevoegde waarde opdracht en visie

Hoofdvraag 1a. Op welke manier kan ict toegevoegde waarde hebben voor de bestuurlijke maatschappelijke opdracht en visie op onderwijs?

Door vanuit de onderwijsvisie en waarden van het bestuur te redeneren, kunnen toekomstvaste keuzes worden gemaakt voor de inzet van ict.

Onderwerp 1.1 Redeneren vanuit visie en kernwaarden 

Ieder bestuur heeft zijn unieke, visie en kernwaarden. Deze kunnen handvatten bieden voor de inzet van ict. Tegelijkertijd hebben scholen hun eigen ontwikkeling en is er wet- en regelgeving (zoals de AVG). Deze aspecten zijn van invloed op de bestuurlijke uitvoering in alle lagen van de organisatie. Dit heeft dus ook invloed op de keuzes die worden gemaakt rond ict-bekwaamheid. 

Onderwerp 1.2 Gelijke kansen: ict inzetten om verschillen tussen leerlingen te verkleinen 

Toenemende digitalisering in het onderwijs vraagt om aandacht voor kansengelijkheid. Het vraagstuk van gelijke kansen gaat in op drie aspecten: 

1. Toegang tot ict: aandacht voor goede en veilige toegang tot internet en schoolsystemen, voor alle leerlingen, maar ook leraren. Daarnaast het beschikken over computers, thuis en op school.
2. Vaardigheden: digitaal geletterd zijn.
3. Leermiddelen: nadenken over de inzet van digitaal lesmateriaal, voor welke leerling wel en niet, het verantwoord inzetten van data-analyses en algoritmes en de toegankelijkheid van het leermateriaal, bijvoorbeeld voor slechtzienden.

Leestips voor het gesprek

• Maak ict onderdeel van de visie op onderwijs en borg dit in het meerjarenplan. Bekijk hiervoor vier bouwstenen: visie, deskundigheid, inhoud en toepassingen en ict-infrastructuur.
• Meer informatie over gelijke kansen? Lees het artikel ‘Gelijke kansen en digitalisering: goede toegang is niet genoeg’. of beluister de podcast over adaptieve leermiddelen.
• In het handboek ‘Digitale geletterdheid’ leest u hoe u de integratie van digitale geletterdheid in vakgebieden en samenwerking tussen collega’s stimuleert.
  

Visie op onderwijs en ict

Hoofdvraag 1b. Hoe verbindt u de visie op onderwijs en ict aan de professionele ontwikkeling van leraren?

Wanneer de visie op onderwijs en ict duidelijk is, kunnen de benodigde kennis en ict-vaardigheden van de leraren worden bepaald. Waar leggen wij onze prioriteit? En hoe borgen we die?

Onderwerp 1.3 De visie op ict koppelen aan de professionalisering van de leraar

Bij de visie op ict passen ook bepaalde manieren van de inzet van ict. Leraren moeten weten welke inzet van ict het beste past bij de visie en hoe zij ict kunnen inzetten in een bepaalde situatie. Ook moeten ze de urgentie voelen om dit te doen. Zonder dit intrinsieke besef is ict-vaardigheden ontwikkelen en de visie in praktijk brengen ingewikkeld. 

Onderwerp 1.4 Toegroeien naar een professionele setting rond ict

Toegroeien naar een professionele setting rond ict begint met in kaart brengen welke deskundigheid van leraren nodig is op het gebied van ict-bekwaamheid. Daarbij kunt u nadenken over vaardigheden op het gebied van leerinhoud, pedagogiek en didactiek, organisatie en communicatie.

Onderwerp 1.5 Ict-bekwaamheid in de plancyclus

Een schoolbestuur heeft een plancyclus om te komen tot uitvoering van de visie, missie en doelstellingen. Deze kunnen tot uiting komen in de hr-strategie, het hr-beleid, het meerjarenplan en/of het scholingsplan. Hiermee worden kaders en doelen geformuleerd en ruimte en urgentie gecreëerd om structureel te werken aan verschillende thema’s, waaronder ict-bekwaamheid. 

Leestips voor het gesprek

• Check de vragenset voor de leraar.
• Lees het artikel over het integreren van ict-bekwaamheid in het hr-beleid en de hr-instrumenten.
• Gebruik voor het vormgeven van een ict-visie de tools uit de KennisnetWijzer en/of de ict-puzzel.
• Meer weten over waarden? Lees het artikel ‘WaardenWijzer: in gesprek over onderwijswaarden en digitalisering‘ en de WaardenWijzer. Of ga het gesprek over ethische dilemma’s aan met de tool Ethiekkompas.

Sturingsfilosofie en professionalisering

Hoofdvraag 2a. Hoe verbindt u de sturingsfilosofie aan de professionalisering van de leraar op ict-gebied?

De sturingsfilosofie is de basisverdeling van taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden over de organisatie-eenheden binnen het bestuur. De sturingsfilosofie is ook van invloed op de taakverdeling bij de ontwikkeling van de ict-bekwaamheid van de leraren.

Onderwerp 2.1 De sturingsfilosofie binnen het bestuur

In de sturingsfilosofie is het een keuze om top-down of bottom-up te werken. Afhankelijk van het thema is een evidence informed keuze mogelijk. De sturingsfilosofie vindt zijn neerslag in alle systemen en structuren.

Onderwerp 2.2 Faciliteren van (ict-)randvoorwaarden

Randvoorwaarden creëren zodat medewerkers goed kunnen functioneren, is een taak van de bestuurder. Denk aan de benodigde budgetten, tijd en ruimte. Ook ict-randvoorwaarden moeten op orde zijn. Hierbij kunt u denken aan het voldoen aan wet- en regelgeving (zoals AVG), het op orde hebben van de veiligheid en betrouwbaarheid van de ict-infrastructuur, bewust kiezen voor leermiddelen en het geven van toegang tot (open) leermiddelen en leeromgevingen.

Tips voor het gesprek

• Hoe creëert u een lerende cultuur? In de podcast geeft Job Christians zijn beeld over een geschikte sturingsfilosofie, vanuit het model van professionele hiërarchie (verbinding tussen top-down en bottum-up werken).
• Lees de Kennisnet-publicaties en -artikelen over ict-infrastructuur.
• Met de gestandaardiseerde methodiek FORA krijgt u inzicht in verplichte processen en onderwijsactiviteiten in het primair en voortgezet onderwijs. Haal uw FORA Practioner-certificaat.
• Het kiezen van nieuwe (digitale) leermiddelen voor een langere periode, vraagt om een doordachte projectmatige aanpak. Dit stappenplan kan hierbij helpen. En lees dit artikel over wat er allemaal komt kijken bij de inzet van open leermateriaal.  
• Scholen zijn volgens de wet verplicht informatiebeveiliging en privacy (IBP) te regelen. De aanpak IBP helpt u praktisch op weg en zorgt ervoor dat u de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) goed naleeft.

Gezamenlijk leren over ict

Hoofdvraag 2b. Hoe faciliteert u gezamenlijk leren over ict? 

Professionele ontwikkeling is effectief als sleutelfiguren in de schoolorganisatie zaken goed met elkaar afstemmen. Deze afstemming gaat over de inhoud van de professionele ontwikkeling (wat), de vorm van de professionele ontwikkeling (hoe) en de monitoring. Bij het ‘hoe’ blijkt uit onderzoek dat vormen als de professionele leergemeenschap effectief zijn. 

Onderwerp 2.3 Samenwerking faciliteren 

Goed samenwerken is de sleutel om tot meer successen te komen. Stimuleer en faciliteer samenwerking tussen verschillende medewerkers op het bestuursbureau en op de scholen. Denk daarbij ook aan de kaders en richting die u meegeeft. Voorbeelden hiervan zijn: stuurgroepen met verschillende betrokkenen of deelname van stafleden bij het directieoverleg en/of de directeurenoverleggen. 

Onderwerp 2.4 Concretiseren, evalueren en bijstellen

Om geregeld en gestructureerd het gesprek aan te gaan over professionele ontwikkeling kunt u gebruikmaken van de PDCA (plan, do, check, act)-cyclus. Maak bij ‘plan’ gebruik van inzichten uit onderzoek. Verzamel voor ‘check’ informatie over het vergroten van kennis en vaardigheden van leraren. Gebruik daarvoor eventueel een registratiesysteem.

Tips voor het gesprek

• Lees het artikel en beluister de podcast over succesfactoren bij innovatietrajecten.
• Hoe komt u tot een effectieve aanpak bij de professionalisering van de ict-bekwaamheid van de leraar? En hoe maakt u hier beleid op? Lees de onderbouwing bij de ‘Handreiking professionalisering ict-bekwaamheid’.
• Een mogelijk hulpmiddel bij het bijhouden van de voortgang en evalueren van plannen is de PDCA (plan, do, check, act)-cyclus. Bekijk het format ‘Implementatie en investeringsplan onderwijs en ict’.
• De tool Innovatieversneller van de KennisnetWijzer kan helpen bij het formuleren van een (innovatie)plan.
• Lesson Study is een zeer effectieve manier van professionaliseren, die zich richt op structurele verbeteringen van het onderwijs. Meer hierover leest u in het artikel ‘Het succes van Lesson Study – samenwerken aan leraarprofessionalisering’. ​​
• Met de professionaliseringsaanpak van stichting leerKRACHT creëert u een leercultuur. Lees hier meer over in het artikel ‘In 4 stappen naar een lerende cultuur op school – ook voor ict-vaardigheid’.
• In een professionele leergemeenschap voelen leraren zich gesteund. Ze krijgen er ruimte om praktijkvragen te stellen, ervaringen te delen, en die met elkaar te onderzoeken. Ook op het gebied van digitale geletterdheid werkt zo’n samenwerking goed. Wilt u hier zelf mee aan de slag, lees dan het artikel ‘Leergemeenschap helpt leraren bij ontwikkeling van digitale geletterdheid’.

Ict en de omgeving

Hoofdvraag 3. Hoe verhoudt u zich op ict-gebied tot uw omgeving? 

Als bestuurder heeft u te maken met agenda’s van diverse partijen, waaronder de nationale kaders van OCW en onderwijsinspectie, regionale agenda’s op het gebied van digitale geletterdheid, samen opleiden en professionaliseren, lokale educatieve agenda’s voor kansengelijkheid, et cetera. Uw omgeving heeft invloed op de keuzes die u als bestuurder moet en kunt maken op het gebied van de ict-bekwaamheid van de leraar.

Onderwerp 3.1 Maatschappelijke ontwikkelingen verbinden aan het onderwijs 

Maatschappelijke ontwikkelingen en thema’s die spelen zijn bijvoorbeeld digitale geletterdheid, ethiek en gelijke kansen. In samenwerking met betrokkenen uit uw omgeving kunt u op deze ontwikkelingen anticiperen en ze omzetten in strategisch handelen. Partijen als de sectorraden en de inspectie kunnen hierin belangrijke samenwerkingspartners zijn. 

Onderwerp 3.2 Leren van andere besturen via thematische netwerken

Thematische netwerken kunnen zowel binnen als buiten de context van het schoolbestuur plaatsvinden. Met het organiseren van inspiratieweken, schoolbezoeken en netwerken kunt u ze koppelen aan ontwikkelingen op teamniveau. Op deze manier creëert u een rijke leeromgeving.

Onderwerp 3.3 Samenwerken gericht op ict-producten en -diensten

Er zijn veel partijen betrokken bij de keuzes die de schoolorganisatie maakt op het gebied van producten, aanbestedingen van software, hardware en diensten. Door scherp te hebben welke keuzes voor moeten liggen en te werken aan samenwerking kunt u meer invloed uitoefenen. 

Tips voor het gesprek

• Lees hoe publieke regie van belang is om tegenwicht te bieden aan de invloed van grote marktpartijen die leermiddelen en platforms leveren.
• Lees de ‘Handreiking ontdeklabs in het onderwijs’ om de bredere omgeving bij de school te betrekken.
• Lees de whitepaper van prof. Marc Vermeulen over een visie op besturen rondom technologie.

Eigen professionele ontwikkeling

Hoofdvraag 4. Hoe verbindt u uw eigen professionele ontwikkeling aan technologie?

Binnen uw eigen werkomgeving zijn kennis en vaardigheden en een kritische blik op technologie ook relevant. Wat wilt u nog leren en van wie kunt u nog leren?

Onderwerp 4.1 Technologie voor uw eigen leren en professionaliseren

Door uw professionele ontwikkeling serieus te nemen kunt u het goede voorbeeld geven. Uit onderzoek blijkt dit een effectieve interventie.  

Onderwerp 4.2 Samenwerken met collega-bestuurders aan verdere ontwikkeling van onderwijs met behulp van en over technologie

Het samen reflecteren en werken met peers is een effectieve vorm van professionalisering. Voor bestuurders geldt dit net zozeer. Ga naar andere scholen en besturen om te kijken en te leren wat zij doen. Vervolgens kunt u kijken welke aanpakken passen bij uw eigen behoeften en context. Hetzelfde geldt voor vernieuwingen in het onderwijsveld. 

Leestips voor het gesprek

• Bij SIVON kunt u andere bestuurders ontmoeten, van elkaar leren en met elkaar samenwerken, zodat onderwijsambities met doordachte inzet van ict worden gerealiseerd tegen een optimale prijs-kwaliteitsverhouding.
• Lees meer over de nieuwe technologische innovaties en trends in het onderwijs. 

Handreiking professionalisering ict-bekwaamheid

Dit artikel is onderdeel van de ‘Handreiking professionalisering ict-bekwaamheid’. Met behulp van achtergrondartikelen, praktijkvoorbeelden, overzichten en tools kunt u hiermee in uw school het goede gesprek voeren over de ict-bekwaamheid van de leraar.