- Stappenplan
- |
- Leermiddelen
- |
- vo
Stappenplan voor het kiezen van nieuwe (digitale) leermiddelen
Het kiezen van nieuwe (digitale) leermiddelen voor een langere periode vraagt om een doordachte projectmatige aanpak. Een projectmatige aanpak draagt bij een een bewuste keuze. Hoe je tot zo'n aanpak en keuze komt, lees je in dit stappenplan.
Door de redactie
Scholen staan continu voor de uitdaging hun onderwijs aan te passen en te verbeteren, zodat het ook in de toekomst van hoge kwaliteit blijft. Soms ontstaat de behoefte aan verandering doordat de huidige methode niet meer voldoet aan de verwachtingen, de leerresultaten teruglopen of door nieuwe technologische mogelijkheden.
Het keuzeproces als project
Het is belangrijk dat scholen een weloverwogen keuzeproces volgen bij het selecteren van nieuwe leermiddelen, zo blijkt ook uit een onderzoek van het CLU Leermiddelen Adviescentrum over het kiezen van nieuwe leermiddelen. Het stappenplan voor het kiezen van nieuwe leermiddelen is gebaseerd op dit onderzoek. Het helpt scholen bij het projectmatig inrichten van het keuzeproces en het beschrijft de fases die scholen doorlopen bij die keuze. Door de projectmatige aanpak kunnen scholen bewustere keuzes maken en sluit het aangeschafte leermateriaal beter aan bij de wensen van de leraren en behoeften van leerlingen.
Onderstaande video neemt je in vogelvlucht mee in de stappen binnen het leermiddelenkeuzeproces. Wil je meer weten? Alle stappen worden verderop in dit artikel duidelijk beschreven.
-
Stap 1: Voorbereiding
In een projectmatig keuzeproces hebben verschillende personen een rol. In de voorbereidingsfase initieert de schoolleiding of een vaksectie het keuzeproces. Deze stelt een eerste planning op en stelt een werkgroep samen van leraren, de leermiddelencoördinator (indien aanwezig) en de ict-coördinator. De samenstelling van de werkgroep hangt af van de grootte van de school en de beschikbaarheid van leraren.
De werkgroep krijgt vervolgens van de schoolleiding en het bestuur een opdracht en selectiecriteria. Denk hierbij aan:
- het budget
- de onderwijsvisie waar de leermiddelen bij moeten passen
- de mate waarin een leermiddel aan standaarden, zoals Edu-K, moet voldoen
- de mate waarin een leermiddel aansluit bij de systemen die de school gebruikt
Deze onderwerpen komen ook terug in het leermiddelenbeleid. Dit beleid geeft binnen de school richting aan de keuzes met betrekking tot de inkoop en de implementatie van (digitale) leermiddelen. Mocht de school geen leermiddelenbeleid hebben en zijn de selectiecriteria ook niet elders beschreven, ga dan het gesprek aan met de schoolleider, leermiddelencoördinator en/of het bestuur. Je kunt hiervoor de aanwijzingen uit stap 2 van de Aanpak starten met leermiddelenbeleid gebruiken.
Een belangrijke stap in de voorbereidingsfase is het analyseren welke leermiddelen de school al in huis heeft en het evalueren van de huidige leermiddelen Door de plus- en minpunten van het huidige leermiddel vast te stellen en input te vragen van collega’s, krijgt het selectieteam een beter beeld van waar het nieuwe leermiddel aan moet voldoen. Het leermiddelenadvisiescentrum CLU heeft een hulpmiddel ontwikkeld met criteria om een globaal beeld van een leermiddel te krijgen: de MILK-light. Deze tool helpt bij de evaluatie van leermiddelen, maar is ook ter inspiratie voor elementen belangrijk zijn in een nieuw leermiddel.
Uit onderzoek van CLU blijkt dat het evalueren van de huidige methode een cruciaal moment in het keuzeproces is. Het omzetten van de evaluatie-uitkomsten in een plussen- en minnenschema levert een eerste versie van een criterialijst op. Dit fungeert als een soort ‘warming up’ waardoor leerkrachten worden aangemoedigd om na te denken over wat zij belangrijk vinden in hun onderwijs en over hun (gezamenlijke) visie op het vak, wat de basis vormt voor een bewuste keuze.
Een projectmatige aanpak van het proces draagt namelijk bij aan een bewuste keuze, omdat het zorgt voor een gestructureerd en transparant proces, met heldere taakverdeling, goed gedefinieerde besluitvorming, en voldoende betrokkenheid van het gehele team, wat de doordachtheid en samenwerking vergroot.
Belangrijke acties hierbij zijn aldus het CLU:
- benoem een projectleider die de volgende taken krijgt:
- agenderen en voorzitten van de vergaderingen
- zorgen dat er notulen en besluitenlijsten worden gemaakt
- opstellen van een projectplan en het bewaken ervan
- laat het directielid een keuzeteam samenstellen en een taakverdeling opstellen
- zorg voor afspraken over de besluitvorming binnen het team en creëer draagvlak bij het schoolteam.
Overweeg of het nuttig is een externe projectbegeleiding in te schakelen. Een externe begeleider kan de projectleider en het selectieteam ondersteunen in het uitvoeren van het projectplan, zodat je je op de inhoud kunt richten.
- Er is een werkgroep, inclusief afspraken en planning.
- De selectiecriteria of een gesprek met bestuur/schoolleiding ingepland.
- Er is een plussen- en minnenschema (naar aanleiding van de evaluatie van leermiddelen).
Tip
Neem in de onderwijsvisie, behalve de verhouding tussen digitaal en foliomateriaal, ook de gewenste verhouding tussen gesloten leermiddelen (methodes van uitgevers) en aanvullende (open) leermiddelen mee. Aanvullend leermateriaal kan het onderwijs verrijken door bijvoorbeeld een les actueler te maken of in te spelen op een specifieke leerbehoefte. Het kan een waardevolle aanvulling zijn op een gekozen lesmethode. Open leermateriaal is meestal, maar niet altijd gratis. Daarom gebruiken we in het artikel hierover de woorden ‘vrij te gebruiken’.
Lees ook: Open leermateriaal; waardevolle aanvulling op bestaande methodes
Tip
Een extern adviseur kan helpen het proces te stroomlijnen. Overweeg of het nuttig is om externe begeleiding te krijgen.
Hulpmiddel
Gebruik de Checklist Programma van Eisen om te zien aan welke voorwaarden een leermiddel wettelijk moet voldoen.
Hulpmiddel
Gebruik de MILK-light van het CLU om een diagnose van het huidige leermiddel te stellen en inspiratie voor criteria voor een nieuw leermiddel op te doen.
-
Stap 2: Onderzoek
De verantwoordelijkheid voor de onderzoeksfase en het maken van een keuze ligt bij de geselecteerde werkgroep. In deze fase worden de keuzecriteria opgesteld om de relevante leermiddelen aan te toetsen. Stel dus vast waaraan het nieuwe leermiddel moet voldoen op het gebied van inhoud, didactiek, presentatie en randvoorwaarden. Gebruik hierbij ook de criteria die naar voren kwamen tijdens het vaststellen van de kaders en het evalueren van het huidige leermiddel. Verzamel informatie over relevante leermiddelen en stel dan een lijst op van leermiddelen die aan de opgestelde criteria voldoen. Het is daarbij belangrijk dat de keuzecriteria voldoende ontwikkeld zijn en gebaseerd op zowel de visie als de beschikbare kennis over de kwaliteit van leermiddelen.
Verzamel informatie en stel een longlist op van leermiddelen die aansluiten bij de opgestelde selectie- en keuzecriteria. Vraag informatie op bij zowel bekende als minder bekende leveranciers en uitgeverijen, lees recensies en beoordelingen en vraag naar ervaringen van collega’s van andere scholen of vakverenigingen. Door proeflicenties van digitaal leermateriaal en inkijkexemplaren van folioleermateriaal op te vragen, kan het team het leermateriaal in de praktijk testen en beoordelen of het voldoet aan de wensen van de school. Het betrekken van leerlingen in deze evaluatie kan daarnaast waardevolle inzichten opleveren. Ga daarnaast in gesprek met de leverancier om vragen te stellen over de werking, inhoud en technologische vereisten van het leermiddelenpakket. Stel op basis van de ervaringen een shortlist met leermiddelen op die voldoen aan de voorwaarden.
De stappen binnen de onderzoeksfase verlopen lineair-cyclisch. Door vergelijking van overgebleven leermiddelen aan het einde van een cyclus worden zo steeds weer nieuwe inzichten over criteria en informatie gewonnen, tot er één passend leermiddel over blijft.
Tip
Objectieve informatie over het aanbod van leermiddelen vind je bijvoorbeeld in het Koppelpunt Catalogusinformatie (voor het voortgezet onderwijs), op de website van het CLU Leermiddelen Adviescentrum en de Onderwijsdatabank Onderwijs Ontwikkeling Nederland.
- Criterialijst: een lijst die gedurende de onderzoeksfase (en ook nog daarna) wordt aangepast naar aanleiding van nieuwe inzichten.
- Longlist van leermiddelen: stel een longlist op van methodes die aan de criteria voldoen. Hierbij worden zowel bekende als minder bekende uitgeverijen betrokken.
- Shortlist van leermiddelen: na het toetsen en vergelijken van methodes uit de longlist, stelt de werkgroep een shortlist samen van de leermiddelen die het best bij de criteria passen.
-
Stap 3: Keuze
Na het doorlopen van de onderzoeksfase komt het team tot een onderbouwde keuze voor een nieuw leermiddel. Kijk met de werkgroep nog eens kritisch naar het leermiddel en onderbouw de keuze: voldoet het werkelijk aan de selectie- en keuzecriteria waaraan het aan zou moeten voldoen, en waarom. Het leermiddel moet zowel aan de selectiecriteria van het bestuur als de keuzecriteria van de leraren voldoen. Beschrijf in een advies aan de schoolleiding waarom het gekozen leermiddel het meest geschikt is en hoe de werkgroep tot die keuze is gekomen. De werkgroep deelt vervolgens de uiteindelijke keuze ook met het team.
- Een advies met daarin het gekozen leermiddel, inclusief een onderbouwing van hoe de werkgroep tot de uiteindelijke keuze is gekomen.
-
Stap 4: Invoering
In de invoeringsfase zijn alle leraren betrokken bij de invoering van het leermiddel. Een belangrijke stap is het analyseren wat het nieuwe leermiddel betekent voor de inrichting van de lessen.
Als de verschillen tussen het oude en het nieuwe leermiddel groot zijn, kan het nieuwe leermiddel gefaseerd worden ingevoerd. Begin dan bijvoorbeeld met enkele klassen en pas de planning hierop aan. Besteed ook aandacht aan het leren omgaan met het nieuwe leermiddel door leraren. Denk bijvoorbeeld aan een training door uitgevers, waarin leraren de mogelijkheden van het leermiddel optimaal leren benutten.
SIVON
Een goed leermiddelenkeuzeproces vraagt om gesprekken met leveranciers. Om meer voordelen uit deze gesprekken te halen, hebben schoolbesturen zich verenigd binnen de coöperatie SIVON. SIVON spreek samen met scholen de leveranciers, deelt best practices en organiseert marktconsultaties en gebruikersgroepen.
- Analyse verschillen
Maak met hulp van collega’s een analyse van wat het nieuwe leermiddel betekent voor de inrichting van de lessen. - Planning maken
De planning hangt af van de verschillen tussen het oude en nieuwe leermiddel. Bij grote verschillen is gefaseerd invoeren een aanbeveling. Begin dan bijvoorbeeld bij enkele klassen. - Opleidingsbehoefte inventariseren
Bekijk de vaardigheden van leraren en ga na waar zij aanvullende begeleiding of training nodig hebben, al dan niet bij de leverancier van het leermiddel. Vraag bij de schoolleiding na of er opleidingsbudget beschikbaar is.
- Ervaringen verzamelen
Gedurende de inzet van het leermiddel is het belangrijk om de ervaringen te verzamelen. Werkt het leermiddel goed? Wat missen leraren nog in de lessen?
- Een concreet plan voor de invoeringsfase.
-
Stap 5: Evaluatie
Tot slot is het belangrijk dat je de tijd neemt om het keuzeproces te evalueren vlak nadat het nieuwe leermiddel is ingevoerd. Wat ging goed, wat kon beter en wat zou de volgende keer anders of beter kunnen? Evalueer het keuzeproces en kom zo voor een volgend keuzeproces tot een efficiënte aanpak die aansluit bij de school. Leg de belangrijkste bevindingen vast in een evaluatiedocument en deel dat met de schoolleiding en het leerkrachtenteam. Zo kan een volgend keuzeproces voor een nieuw leermiddel worden aangepast en voorzien van aandachtspunten.
Kijk aanvullend op deze evaluatie een jaar na de afronding nog eens terug op het proces. Zijn er nog plus- of minpunten van het leermiddel naar voren gekomen die vooraf niet waren voorzien? Ontbraken er nog criteria op de opgestelde lijst? Is de (digitale) invoering van het leermiddel efficiënt verlopen?
- Een evaluatiemoment met de werkgroep om het keuzeproces te evalueren.
- Een evaluatiemoment een jaar na het afronden van het keuzeproces.
Stappenplan voor het kiezen van nieuwe (digitale) leermiddelen*
Deze beknopte versie van het stappenplan kun je gebruiken om in jouw school het gesprek aan te gaan over het keuzeproces van nieuwe leermiddelen.
pdf | 440.28 KB
*Toelichting: dit model gaat uit van een lineair-cyclisch proces. Dit betekent niet dat dit de enige manier is om tot dit proces in te richten. De stappen kunnen ook parallel lopen of je kunt teruggrijpen naar een vorige stap. Blijf als school alert op welke stappen er zijn en maak bewuste keuzes over het verloop van het proces.