Stafmedewerker, hoe ondersteunt u professionalisering van ict-bekwaamheid?

Voor vier stafrollen beschrijven we de link met de ontwikkeling van ict-bekwaamheid van de leraar. Binnen een bestuur kan een stafmedewerker verschillende verantwoordelijkheden dragen. De vier stafrollen die we beschrijven kunnen dan ook afwisselend betrekking hebben op één persoon of meerdere personen.

1. Hr-medewerker
De hr-medewerker kan ervoor zorgen dat ict-bekwaamheid wordt opgenomen in het hr-beleid. Via de hr-gesprekscyclus kunnen leraar, schoolleider, bestuurder vervolgens steeds in gesprek gaan over de specifieke ontwikkeling van kennis en vaardigheden.

Hulpbron: artikel ‘Hoe kunt u ict-bekwaamheid integreren in het hr-beleid?‘

2. Beleidsadviseur onderwijs en ict
De beleidsadviseur onderwijs en ict ondersteunt en geeft kaders aan de doordachte inzet van ict binnen het bestuur. De taken van deze beleidsadviseur zijn vaak breder. Zo gaat hij of zij bijvoorbeeld ook over onderwijskwaliteit, inkoop van leermiddelen, IBP, informatiemanagement, facilitaire en financiële zaken. Bij grotere besturen bestaan voor deze thema’s aparte functies.

Hulpbron technologiekompas: ‘Hoe vo-bestuur Ons Middelbaar Onderwijs het technologiekompas gebruikt om ict-beleid aan te scherpen’.

3. Informatiemanager (IM)
De informatiemanager heeft een coördinerende rol bij de informatiestromen in de schoolorganisatie. Dat kan de schoolorganisatie helpen te voldoen aan wettelijke eisen.

Hulpbron: FORA. Dit model geeft inzicht in processen, activiteiten en systemen en zorgt voor een overzicht in wet- en regelgeving, samenhang en consequenties van het informatiemanagement binnen het bestuur.

4. Medewerker Informatiebeveiliging en privacy (IBP)
De IBP’er zorgt ervoor dat informatiebeveiliging en privacy is georganiseerd en ondersteunt de leraren binnen het bestuur bij deze vraagstukken.

Hulpbron: aanpak IBP.

Gespreksonderwerpen en gespreksvragen

Deze handreiking biedt u handvatten om met hoofdvragen en bijbehorende deelonderwerpen het gesprek aan te gaan over ict-bekwaamheid. Voor deze dialoog hebben we een overzicht gemaakt van mogelijke gespreksonderwerpen en gespreksvragen per sleutelfiguur. De antwoorden verschillen per school en per team. In deze handreiking vindt u verwijzingen naar praktijkvoorbeelden, onderzoeken, wetenschappelijke bronnen en andere artikelen die helpen om tot een antwoord te komen.

Ons advies is om uw eigen weg te kiezen, onderwerpen te selecteren die in uw schoolorganisatie leven en die met alle betrokkenen te onderzoeken. De vragen van de leraar over ict-bekwaamheid vormen altijd het startpunt. Heeft u een andere rol op school, kijk dan ook naar de vragen die passen bij uw eigen rol.

De gespreksonderwerpen zijn geordend aan de hand van diverse thema’s:

• Onderwijsleerproces en onderwijsvisie: over de inzet van ict in het primaire proces, zoals pedagogiek, didactiek, onderwijsinhoud, digitale geletterdheid.
• Taken, cultuur en samenwerken: over het organiseren van het onderwijs, zoals taakverdeling bij professionalisering en sturingsfilosofie, teamontwikkeling en leren van elkaar, faciliteren van professionalisering.
• Omgeving: over maatschappelijke ontwikkelingen en het participeren in externe netwerken.
• Eigen professionalisering: over de inzet van ict voor de eigen professionalisering.

Daarnaast hebben we drie specifieke beleidsthema’s onderscheiden die voor de meeste scholen urgent zijn: gelijke kansen, veiligheid en AVG (informatiebeveiliging).

Hieronder volgen de hoofdvragen, onderwerpen, gespreksvragen en achtergronden bij mogelijke antwoorden.

Onderwijsvisie, kennis en ict-vaardigheden

Hoofdvraag 1a. Hoe verbindt u de onderwijsvisie aan de ict-kennis en -vaardigheden van de leraar?

Wanneer de visie op onderwijs en ict duidelijk is, kunnen de benodigde kennis en ict-vaardigheden van de leraren worden bepaald. Waar leggen wij onze prioriteit? En hoe borgen we dit?

Onderwerp 1.1 De visie op onderwijs en ict koppelen aan de professionalisering van de leraar

Bij de visie op ict passen ook bepaalde manieren van inzet van ict. Leraren moeten weten welke inzet van ict het beste past bij de visie, hoe zij die visie kunnen inzetten in een bepaalde situatie en urgentie voelen om dit te doen. Zonder dit intrinsieke besef is een ontwikkeling op ict-vaardigheden en de realisatie van de visie ingewikkeld.

Onderwerp 1.2 Toegroeien naar een setting waarin professionalisering in ict centraal staat

Stafmedewerkers kunnen adviseren over de randvoorwaarden voor professioneel gedrag, het delen van opvattingen en verantwoordelijkheden, en het ondersteunen van veranderprocessen op school bij de inzet van ict in het onderwijs.

Onderwerp 1.3 Gelijke kansen: ict inzetten om verschillen tussen leerlingen te verkleinen

Toenemende digitalisering in het onderwijs vraagt om aandacht voor kansengelijkheid. Det vraagstukken rond dit thema worden duidelijker als we aandacht besteden aan drie aspecten:

• Toegang tot ict: aandacht voor goede en veilige toegang tot internet en schoolsystemen, voor leerlingen én voor leraren. Plus het beschikken over computers, thuis en op school.
• Vaardigheden: digitaal geletterd zijn.
• Leermiddelen: nadenken over de inzet van digitaal lesmateriaal, voor welke leerling wel en niet, het verantwoord inzetten van data-analyses en algoritmes en de toegankelijkheid van het leermateriaal, bijvoorbeeld voor slechtzienden.

Tips voor het gesprek

• Lees de vragenset over de ict-bekwaamheid van de leraar.
• Lees de tips over het integreren van ict-bekwaamheid in het hr-beleid en de hr-instrumenten.
• Wilt u weten welke randvoorwaarden nodig zijn om ict in het onderwijs goed te kunnen gebruiken, passend bij visievorming, kijk dan eens naar het Vier in balans-model. Lees het artikel ‘Het vier in balans-model: optimaal rendement met ict‘.
• Meer informatie over gelijke kansen? Lees het artikel ‘Gelijke kansen en digitalisering: goede toegang is niet genoeg’.
• Meer weten over waarden? Lees de WaardenWijzer. Of ga het gesprek over ethische dilemma’s aan met behulp van de tool Ethiekkompas.

Sturingsfilosofie en professionalisering

Hoofdvraag 2a. Hoe verbindt u de sturingsfilosofie van uw bestuur aan de professionalisering van onderwijs en ict?

De sturingsfilosofie is de basisverdeling van taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden over de organisatie-eenheden binnen het bestuur. De sturingsfilosofie is ook van invloed op de taakverdeling bij de ontwikkeling van de ict-bekwaamheid van de leraren.

Onderwerp 2.1 De sturingsfilosofie binnen het bestuur

Bij het bepalen van de sturingsfilosofie kiest u ervoor om top-down of bottom-up te werken. De sturingsfilosofie vindt zijn weerslag in systemen en structuren en dus ook in de manier waarop u invulling kunt geven aan de stafrol. Bijvoorbeeld: een stafmedewerker kan adviseren over centrale en decentrale afspraken en keuzes met betrekking tot het optimaal betrekken van leraren, i-coaches en schoolleiders bij professionalisering. Ook kan een stafmedewerker observeren hoe afspraken rondom de professionalisering van leraren op het gebied van ict kunnen worden georganiseerd.

Onderwerp 2.2 Faciliteren van (ict-)randvoorwaarden

Bij een professionele ontwikkeling van ict horen goede (ict-)randvoorwaarden. Bij randvoorwaarden kunt u denken aan budgetten, tijd en ruimte, voldoen aan wet- en regelgeving (denk aan de AVG), op orde hebben van de veiligheid en betrouwbaarheid van de ict-infrastructuur, bewust kiezen voor leermiddelen en toegang tot (open) leermiddelen en leeromgevingen.

Tips voor het gesprek

• Luister de podcast ‘Een lerende cultuur is binnen handbereik‘, waarin Job Christians zijn beeld geeft van een geschikte sturingsfilosofie, gebaseerd op het model van professionele hiërarchie (verbinding tussen top-down en bottum-up werken).
• Lees de Kennisnet-publicaties en artikelen over de ict-infrastructuur.
• Wilt u inzicht krijgen in verplichte processen en onderwijsactiviteiten in het primair en voortgezet onderwijs? Gebruik daarvoor de gestandaardiseerde methodiek FORA. Haal uw FORA Practioner-certificaat.
• Doorloop dit stappenplan om nieuwe digitale leermiddelen te kiezen. En bekijk wat er komt kijken bij open leermateriaal.
• Volgens de wet zijn scholen verplicht informatiebeveiliging en privacy (IBP) te regelen. Aanpak IBP helpt u praktisch op weg in het naleven van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG).

Gezamenlijk leren over technologie

Hoofdvraag 2b. Hoe verbindt u de ontwikkeling van medewerkers aan het gezamenlijk leren over technologie?

Professionele ontwikkeling is effectief als er eenlijnigheid bestaat tussen de sleutelfiguren in de schoolorganisatie. Deze eenlijnigheid betreft de inhoud van de professionele ontwikkeling (wat), de vorm van de professionele ontwikkeling (hoe) en ook de monitoring. Uit onderzoek blijkt dat diverse vormen van professionele ontwikkeling, zoals de professionele leergemeenschap, effectief zijn.

Onderwerp 2.3 De urgentie van ict-bekwaamheid

Verandering bewerkstelligen vergt tijd en energie van alle betrokkenen. Daarvoor is het van belang dat zij de urgentie zien om aan de slag te gaan met het professionaliseren van de ict-bekwaamheid van de leraren. Hoe kunt u daarbij ondersteunen? Bijvoorbeeld door dit onderwerp vast onderdeel van gesprek te maken met schooldirecteuren of door ict-bijeenkomsten voor i-coaches te organiseren.

Onderwerp 2.4 Samenwerking faciliteren

Stimuleer en faciliteer samenwerking tussen de verschillende medewerkers op het bestuursbureau en op de scholen. Denk ook aan de kaders en richting die u meegeeft. Samenwerking is belangrijk en heeft als doel informeren, enthousiasmeren en kennis ophalen.

Onderwerp 2.5 Concretiseren, evalueren, bijstellen

Ga in gesprek met uw collega’s op het bestuurskantoor en binnen de scholen. Om geregeld en gestructureerd het gesprek aan te gaan over de gemaakte stappen en afspraken kunt u bijvoorbeeld gebruikmaken van de PDCA (plan, do, check, act)-cyclus. Daarnaast is het bij het maken van de plannen belangrijk om inzichten uit onderzoek te gebruiken.

Tips voor het gesprek

• Er zijn diverse methodieken om met het verbeteren van de ict-bekwaamheid aan de slag te gaan. Lesson Study is een zeer effectieve manier van professionaliseren, die zich richt op structurele verbeteringen van het onderwijs. Meer hierover leest u in het artikel ‘Het succes van Lesson Study – samenwerken aan leraarprofessionalisering’. ​
• Met de professionaliseringsaanpak van stichting leerKRACHT creëert u een leercultuur. Lees hier meer over in het artikel ‘In 4 stappen naar een lerende cultuur op school – ook voor ict-vaardigheid’.
• De tool Innovatieversneller van de KennisnetWijzer kan helpen bij het formuleren van een (innovatie)plan.
• Lees hoe Stiching Confessioneel Onderwijs Leiden (SCOL) aan de slag ging met de veranderingen rondom AVG en hoe heel het bestuur hierbij werd ingezet.
• Lees in verschillende wetenschappelijke bronnen meer over de succesfactoren van samenwerking:
  • Eindrapport ‘Verbindend vernieuwen’
  • Reviewstudie in opdracht van de onderwijsraad
• Een mogelijk hulpmiddel bij het bijhouden van de voortgang en evalueren van plannen is de PDCA (plan, do, check, act)-cyclus. Bekijk hiervoor bijvoorbeeld het ‘Format implementatie- en investeringsplan onderwijs en ict’.

Ict en de omgeving

Hoofdvraag 3. Hoe verhoudt u zich op ict-gebied tot uw omgeving?

Als stafmedewerker heeft u de verantwoordelijkheid om u te verhouden tot ontwikkelingen in de omgeving van uw schoolbestuur. Dit kan door deelname aan thematische of vaktechnische netwerken. Dergelijke netwerken kunnen verschillende doelen hebben: elkaar informeren en inspireren, samenwerken bij ontwikkeling en de uitvoering professionaliseren.

Onderwerp 3.1 Netwerken inzetten en faciliteren

Het faciliteren van netwerken kan bijdragen aan de ict-bekwaamheid van de medewerkers binnen het bestuur. Dit kunnen netwerken zijn die op thema bijeenkomen, of netwerken die kiezen voor een overeenkomst in vakinhoud, interesse of vraagstukken. Zo werken verschillende besturen met een innovatorium. Dit is een manier om te investeren in een omgeving waar leden van elkaar kunnen leren.

Onderwerp 3.2 Samenwerken met stakeholders en ouders aan verdere ontwikkeling van onderwijs met en over technologie

Er zijn veel partijen die invloed hebben op of belang hebben bij de keuzes die u en uw team maken op het gebied van ict, zowel financieel als organisatorisch en kwalitatief. Denk aan partijen als de onderwijsinspectie, onderwijsraden, verschillende huisacademies en andere besturen. Door te investeren in een goede relatie en samenwerking met deze partijen kunt u als stafmedewerker invloed hebben.

Onderwerp 3.3 Plekken waar professionalisering kan plaatsvinden

Bij plekken waar professionalisering kan plaatsvinden kunt u denken aan een fysieke ruimte of een online plek. Bij het indelen van deze plekken kan het waardevol zijn om leden binnen het bestuur aan elkaar te koppelen en medewerkers binnen de organisatie te faciliteren bij elkaar te gaan kijken. Hierbij kunt u de directe en nabije omgeving benutten.

Tips voor het gesprek

• Lees over ontdeklabs als een Innovatorium.
• Bekijk het praktijkvoorbeeld van het netwerk Lerende Leraren, waarbij het leren van en met elkaar centraal staat.

Eigen professionele ontwikkeling

Hoofdvraag 4. Hoe verbindt u uw eigen professionele ontwikkeling aan technologie?

Ook binnen uw eigen werkomgeving heeft u ict-kennis en -vaardigheden nodig. Onderwijskwaliteit waarborgen en professioneel aan de slag gaan met de AVG brengt voor stafleden ander werk met zich mee. Ook de manier van werken kan veranderen (denk aan online samenwerken en online kennisdelen). Wat wilt u nog leren en van wie kunt u nog leren?

Onderwerp 4.1 Technologie voor eigen leren en professionaliseren

Het is goed om stil te staan bij uw eigen professionalisering op het gebied van ict en zelf ict-bekwaam te worden. Wat kan u daarbij helpen? Bijvoorbeeld naar buiten treden, samen reflecteren met andere stafleden en leren van elkaar. Maar ook kijken naar andere interne expertises, bijvoorbeeld bij andere stafmedewerkers, i-coaches of andere collega’s.

Onderwerp 4.2 Samenwerken met collega’s aan onderwijsontwikkeling

Samen reflecteren en werken met peers (vakgenoten) is een effectieve vorm van professionalisering, ook voor stafmedewerkers. Ga naar andere stafdomeinen, scholen en besturen om te kijken en te leren wat zij doen. U kunt vervolgens bekijken welke aanpakken werken binnen uw eigen behoefte en context.

Tips voor het gesprek

Voorbeelden van netwerken voor stafleden rond digitalisering zijn:

• Informatiebeveiliging en privacy: Netwerk IBP.
• Inzicht in processen, activiteiten en de inzet van ict-middelen, gebaseerd op geldende wet- en regelgeving: werkgroep FORA.
• Delen van ervaringen over actuele kwesties rond onderwijs en digitalisering en professionalisering binnen de schoolorganisatie: Netwerk Bovenschoolse ict-coördinatoren.
• Bij SIVON kunt u andere besturen ontmoeten, van elkaar leren en met elkaar samenwerken zodat onderwijsambities met doordachte inzet van ict worden behaald tegen een optimale prijs-kwaliteitsverhouding.

Handreiking professionalisering ict-bekwaamheid

Dit artikel is onderdeel van de ‘Handreiking professionalisering ict-bekwaamheid’. Met behulp van achtergrondartikelen, praktijkvoorbeelden, overzichten en tools kunt u hiermee in uw school het goede gesprek voeren over de ict-bekwaamheid van de leraar.