Remco Pijpers
Digitalisering biedt het onderwijs volop kansen. Maar het roept ook ethische vragen op als:
- Wat doet toenemende monitoring met de vrije ontwikkeling van leerlingen?
- Wat betekent de invloed van grote techbedrijven voor onze publieke waarden?
- Hoe beïnvloeden slimme adaptieve leersystemen de professionele autonomie van de leraar?
De snelle technologische ontwikkelingen maken deze vragen extra urgent. Hoe zorgen we dat digitalisering waarden niet ondermijnt maar juist stimuleert?
Digitalisering, waarden en ethiek
Eerst wat definities. Wat verstaan we precies onder digitalisering, waarden en ethiek?
- Met digitalisering bedoelen we de toenemende ontwikkeling en toepassing van, en de interactie met, digitale technologie.
- Een waarde is iets wat een persoon of groep in het leven nastrevenswaardig vindt.
- Ethiek gaat over de vraag wat ‘het goede handelen’ is. Waarden spelen daarin een essentiële rol. Voor de onderwijscontext is ethiek te beschrijven als de reflectie op waarden.
Digitalisering in het onderwijs kan waarden zowel bedreigen als bevorderen.
Sturingsmodel waardevol digitaliseren
Het ‘Sturingsmodel waardevol digitaliseren’ van Kennisnet laat zien hoe het onderwijs met ethiek vanuit waarden de toepassing van digitale technologie kan sturen. Visueel weergegeven ziet dat proces er als volgt uit:
Dit proces verloopt cyclisch. Vaak is digitalisering het startpunt. De toepassing van nieuwe technologie beïnvloedt waarden en roept ethische vragen op. De reflectie over die vragen helpt om sturing te geven aan digitalisering.
Zo biedt de inzet van artificial intelligence (AI) in leermateriaal bijvoorbeeld kansen om recht te doen aan verschillen tussen leerlingen, maar het risico bestaat ook dat AI leerlingen onbedoeld bevooroordeeld benadert. De ethische vraag is: is het goed om AI in te zetten op school?
De ethische reflectie helpt vervolgens om expliciet te maken welke waarden op het spel staan, zoals zelfstandigheid en gelijkheid, en om te bedenken hoe deze waarden kunnen worden beschermd of gestimuleerd. Dit kan leiden tot afspraken of principes binnen het bestuur of de school. Welke technologie wordt ingezet, op welke manier en onder welke voorwaarden? Daarmee stuurt het onderwijs digitalisering in plaats van dat digitalisering het onderwijs overkomt.
De waarden van de school kunnen ook het startpunt vormen. Zo maakt vrijeschool Widar in Delft na ethische reflectie over hun pedagogische waarden bewuste keuzes over ict, zoals de leeftijd waarop leerlingen met devices gaan werken.
Experts: “Het onderwijs is aan zet”
In mei 2019 boog een onlangs opgerichte Ethiek Adviesraad, bestaande uit experts en scholen, zich op uitnodiging van de PO-Raad en Kennisnet over ethische vraagstukken rond digitalisering in het onderwijs. Grote vraagstukken als ‘Wat is de juiste balans tussen mens en machine?’ en ‘Wat is de rol en invloed van grote techbedrijven?’ werden besproken. Digitalisering vraagt volgens de raad om aandacht voor ethiek op alle niveaus: van sector tot school. Het onderwijs is aan zet.
Meer informatie
Kennisnet werkt samen met de sectorraden aan publicaties, tools en aanpakken om de waarden van het onderwijs centraal te zetten bij digitalisering.
Op dit moment zijn we op zoek naar scholen die vraagstukken hebben over ethiek en ict. Denk hierbij aan de inzet van bepaalde devices, of het omgaan met sociale media en nieuwe technologieën als adaptief leermateriaal en wearables. Binnenkort stellen wij een online ethiektool beschikbaar dat scholen helpt bij het beantwoorden van deze ethische vraagstukken. Aan de hand van uw vraagstuk helpen wij u op weg, én optimaliseren wij de ethiektool.
Heeft u interesse? Neem dan contact op met Kennisnet support via support(vervang deze tekst met @ teken)kennisnet.nl of op 0800 321 22 33.
Meer weten over ethiek en digitalisering?
- Lees de publicatie ‘Waarden wegen – Een ethisch perspectief op digitalisering in het onderwijs’. Deze publicatie biedt een ethisch perspectief op digitalisering in het onderwijs.
- Om scholen te ondersteunen bij het voeren van het ethische gesprek, is de online tool het het Ethiekkompas ontwikkeld.