• Opinie
• |
• Informatiebeveiliging en privacy
• |
• po
• vo
• mbo

Geef kinderen het recht op vrije ruimte in school 

Tijdens Safer Internet Day krijgen de rechten van kinderen in de digitale wereld terecht veel aandacht. Kijken we naar hoe het onderwijs zich verhoudt tot de rechten van kinderen, dan is er reden tot alertheid.

Door Larissa Zegveld

8 februari 2024

4 minuten lezen

Volgens het Kinderrechtenverdrag van de Verenigde Naties hebben kinderen recht op ontwikkeling en onderwijs, privacy, bescherming tegen discriminatie en recht op spelen en vrijetijd. Als onderdeel van de UNICEF-essayreeks over kinderrechten in de digitale wereld heeft ook mijn collega Remco Pijpers als coauteur meegewerkt aan een essay. In de publicatie besluit hij met het pleidooi om een extra kinderrecht toe te voegen: het recht op vrije ruimte in het onderwijs. Kinderen bevinden zich op school in een omgeving die steeds meer gedreven wordt door data. Die data kunnen helpen om meer grip te krijgen op het leerproces. Maar ze kunnen de rechten van kinderen ook onder druk zetten.  

Realtime meekijken via Magister

Toen ik nog op de middelbare school zat, kon ik een dikke onvoldoende in ieder geval tot het eerstvolgende rapportgesprek onvermeld laten voor mijn ouders. Tegenwoordig kun je via Magister desgewenst realtime meekijken met de schoolprestaties van je kind. Misschien fijn voor de gemoedstoestand van de ouder, maar zo wordt er wel geknaagd aan de vrije ruimte waar kinderen recht op zouden moeten hebben. Het onderwijs is sowieso meer opgeschoven naar steeds meer meetbaar maken. Toen mijn kinderen nog op de basisschool zaten, werden ze al ingedeeld in leesgroepjes. Je was een sterretje, maantje of zonnetje, met de daarbij horende kwalificatie. Ik merkte dat dit al snel de competitiedrang aanwakkerde, niet in de laatste plaats onder de ouders zelf. Hetzelfde fenomeen stak overigens op tijdens de zwemles. Of mijn kind nog steeds in ‘badje zoveel’ zwom, werd mij dan gevraagd.

We zien dit fenomeen ook in het onderwijs. Kijken we naar dataficatie in het onderwijs, dan zien we dat data vooral iets zeggen over hoe kinderen scoren op kennis en vaardigheden. Zeker, het is waardevol om meer inzicht te krijgen in de leerresultaten van kinderen, al was het maar om meer persoonsgerichte leerwegen te kunnen ontwikkelen. Maar het doel van onderwijs is meer dan het aanleren van kennis en vaardigheden. Om de drieslag van Biesta erbij te nemen: onderwijs is niet alleen kwalificatie, maar ook socialisatie – normen, waarden en omgangsvormen – en persoonsvorming – jouw identiteit en de talenten die je verder brengen in de wereld. Doordat metingen zich vooral richten op het makkelijker te vangen element kwalificatie, bestaat het risico dat de ontwikkeling van leerlingen op de twee andere gebieden wordt onderbelicht. Een punt om op te letten, vind ik.

Toen mijn kinderen nog op de basisschool zaten, werden ze al ingedeeld in leesgroepjes. Je was een sterretje, maantje of zonnetje, met de daarbij horende kwalificatie

Wie bepaalt wie toegang heeft?

Een ander punt in het onderwijs dat de kinderrechten raakt, heeft te maken met techniek. De ‘cloudklas’ van nu draait op systemen van een handvol – meestal Amerikaanse – leveranciers. Ook dat vergt waakzaamheid. Hoe gaan deze leveranciers om met data? Stel dat ik als school een andere leverancier wil, kan ik die data dan makkelijk meenemen naar een andere leverancier? Wie bepaalt wie toegang heeft tot de leerprestaties van kinderen? En hoelang blijven gegevens in de cloud beschikbaar? Langzaam maar zeker komt er achter deze cloudklas nog een andere kwestie in zicht. Omdat we steeds meer applicaties gebruiken draaiend op infrastructuur van een beperkt aantal leveranciers, raken kinderen al op vroege leeftijd gewend aan een bepaalde ‘smaak’. Werk je als onderwijs hiermee een levenslange vendor lock-in in de hand? Het kan verklaren waarom leveranciers zo geïnteresseerd zijn in het onderwijs.  

Snel zorgen voor een afwegingskader

Waar we in de fysieke publieke omgeving gelegitimeerde democratische processen hebben ontwikkeld waarin burgers inspraak hebben, missen we dit soort processen nog in de digitale publieke ruimte. Ik zou het toejuichen als juist de onderwijssector het voortouw neemt om de leemte snel te vullen. 

Technologie blijft zich ontwikkelen en innovaties blijven komen. Laten we met onderwijsprofessionals, ict-experts, leerlingen, ouders en andere betrokkenen ervoor zorgen dat er snel een afwegingskader komt. Noem het een slagboom die alleen opengaat als we samen vinden dat die nieuwe technologie niet ten koste gaat van de rechten van onze kinderen in de klas. Om zo te zorgen dat het pleidooi van het essay gerealiseerd wordt: geef leerlingen vrije ruimte in het onderwijs!

Over de auteur Larissa Zegveld

Larissa Zegveld is directeur-bestuurder van Kennisnet