Professionele ontwikkeling op school

1. Effectieve professionele ontwikkeling

Recent onderzoek (Horvers, 2020) naar professionele ontwikkeling van leraren op het gebied van onderwijsinnovatie met ict, laat zien dat er 3 domeinen zijn die de effectiviteit  van professionaliseringsactiviteiten beïnvloeden:

1. Kenmerken van de leraar: individuele behoeften en interesses, motivatie en identiteit. De professionele ontwikkeling van de leraar blijkt effectiever als rekening wordt gehouden met de kenmerken van leraren als zij starten, zodat maatwerk mogelijk is.
2. Kenmerken van professionele ontwikkeling: vorm en inhoud van de ontwikkeling. Doelgerichtheid, activerende werkvormen en verbinding met de eigen praktijk maken leren effectiever.
3. Facilitering: context waarin de professionele ontwikkeling plaatsvindt, maar ook de ondersteuning vanuit de organisatie. Voordat de professionele ontwikkeling kan beginnen, moeten de context en de randvoorwaarden op orde zijn.

Lees de theoretische verdieping over effectief professionaliseren

2. Benaderingen van professionele ontwikkeling

Scholen werken op heel verschillende manieren aan de professionele ontwikkeling van ict-bekwaamheid. Denk aan het organiseren van en/of deelnemen aan informatiebijeenkomsten, studiedagen, intensieve mastertrajecten, kortlopende cursussen en trainingen, coaching en intervisie, reflectie op eigen handelen in de klas, participeren in een netwerk, enzovoort.

In het aanbod ligt de nadruk meestal nog op de klassieke benadering van professionaliseren: doelgericht verkrijgen van vaardigheden. Leraren werken individueel aan vooraf bepaalde doelen, ondersteund vanuit HR door instrumenten als ontwikkelingsgesprek, opleidingsplan, enzovoort. Deze benadering leunt op de extrinsieke motivatie van de leraar.

Uit onderzoek (Vermeulen, 2016) is bekend dat voor innoveren professionaliseringsbenaderingen meer beloftevol zijn als zij gericht zijn op intrinsieke motivatie van de leraar en collectief leren. Deze andere benaderingen zijn:

• Ontwikkelen in dialoog: voorbeelden zijn communities of practice en professionele leergemeenschappen. Leren en werken zijn met elkaar vervlochten. In het ontwikkelen is ruimte voor wat op dat moment relevant is in de onderwijspraktijk: het ontstaat en is niet gepland.
• Ontwikkelen in netwerken: voorbeelden zijn participeren in externe vakgerichte netwerken, of interne bijeenkomsten om kennis te delen. Leren is gezamenlijk en doelgericht kennis delen en creëren over de grenzen van het team heen.

3. Vervlechting van professionele ontwikkeling en schoolorganisatie

Als we weten welke benaderingen beloftevol zijn, hoe komt het dan dat scholen die weinig gebruiken? Dat kan komen door patronen die diep verankerd zijn in de schoolorganisatie en die verbonden zijn met kernwaarden die op gespannen voet staan met de innovatieve aard van die benaderingen van professionele ontwikkeling.

Een voorbeeld van een dergelijk patroon is dat een school veel nadruk legt op continuïteit en controle. Dat betekent dat er bij iets nieuws (en dus bij dreigende discontinuïteit) op school een spontane drang bestaat om terug te veren naar de status quo. Het patroon kan voortkomen uit ervaringen in het verleden rond inspectieoordelen en is impliciet verankerd in systemen (kwaliteitszorg), rolverdeling (afname professionele ruimte) en cultuur (risicoavers handelen, bang voor het maken van fouten). (Vrij naar Schobben, 2021)

Een tweede voorbeeld is een school met een klassieke opvatting: leren is een cognitieve verandering, een toename van kennis en wordt voorgesteld als een mentaal proces waarin informatie wordt verwerkt. Deze opvatting werkt ook door in het organiseren van leren. Bij docentprofessionalisering heeft deze school de neiging zich te richten op de “juiste” leerbronnen om kennis van onderwijs met ict bij de leraren te krijgen. Denk aan expertmeetings, lezingen, workshops en bijscholingscursussen. Hierbij past ook het denken in van tevoren vastgelegde competentieprofielen en individuele leerdoelen om hieraan te voldoen. Dit alles is verankerd in het hr-systeem en de rolverdeling (schoolleider neemt vaak initiatief). (Vrij naar Vermeulen, 2015)

Elke school heeft kernwaarden die verankerd zijn in systemen, rolverdeling en cultuur. Daarin zit een kwaliteit die belangrijk is voor de organisatie en tegelijkertijd geven ze taaiheid bij veranderingen. De keuzes op het vlak van professionalisering van ict-bekwaamheid worden hierdoor beïnvloed.