I-coach, hoe ondersteunt u professionalisering van ict-bekwaamheid?

I-coach, e-coach, teacher leader

Iedere instelling noemt het anders, van i-coach tot ambassadeur en van e-coach tot teacher leader. In vrijwel alle gevallen is het een leraar met de aanvullende taak om specifieke ondersteuning te bieden bij de integratie van de technische kant van ict en de didactische en pedagogische aspecten van het lesgeven. Dat is niet iemand die ervoor zorgt dat de hardware en de software zonder problemen functioneren. Daarvoor hebben grotere onderwijsinstellingen over het algemeen een systeembeheerder en maken kleinere instellingen vaak gebruik van externe partijen die op afroep ondersteuning bieden. Behalve dat de i-coach kennis heeft van (innovatieve) ict-toepassingen heeft hij verschillende rollen. Naast trainer/coach is dat ook onderwijskundige, adviseur en veranderkundige. 

Gespreksonderwerpen en gespreksvragen

Deze handreiking biedt u handvatten om met hoofdvragen en bijbehorende deelonderwerpen het gesprek aan te gaan over ict-bekwaamheid. Voor deze dialoog hebben we een overzicht gemaakt van mogelijke gespreksonderwerpen en gespreksvragen per sleutelfiguur. De antwoorden verschillen per school en per team. In deze handreiking vindt u verwijzingen naar praktijkvoorbeelden, onderzoeken, wetenschappelijke bronnen en andere artikelen die helpen om tot een antwoord te komen.

Ons advies is om uw eigen weg te kiezen, onderwerpen te selecteren die in uw schoolorganisatie leven en die met alle betrokkenen te onderzoeken. De vragen van de leraar over ict-bekwaamheid vormen altijd het startpunt. Heeft u een andere rol op school, kijk dan ook naar de vragen die passen bij uw eigen rol.

De gespreksonderwerpen zijn geordend aan de hand van diverse thema’s:

• Onderwijsleerproces en onderwijsvisie: over de inzet van ict in het primaire proces, zoals pedagogiek, didactiek, onderwijsinhoud, digitale geletterdheid.
• Taken, cultuur en samenwerken: over het organiseren van het onderwijs, zoals taakverdeling bij professionalisering en sturingsfilosofie, teamontwikkeling en leren van elkaar, faciliteren van professionalisering.
• Omgeving: over maatschappelijke ontwikkelingen en het participeren in externe netwerken.
• Eigen professionalisering: over de inzet van ict voor de eigen professionalisering.

Daarnaast hebben we drie specifieke beleidsthema’s onderscheiden die voor de meeste scholen urgent zijn: gelijke kansen, veiligheid en AVG (informatiebeveiliging).

Hieronder volgen de hoofdvragen, onderwerpen, gespreksvragen en achtergronden bij mogelijke antwoorden.

Vragen leren en lesgeven met ict

Hoofdvraag 1. Welke vragen over leren en lesgeven met ict hebben leraren?

Leren en lesgeven kunnen veranderen als daar ict aan wordt toegevoegd. Daarvoor is kennis nodig van de pedagogische en didactische mogelijkheden en beperkingen van ict-toepassingen in relatie tot effectief leren en lesgeven. Leraren hebben behoefte aan ondersteuning en aan hulp bij keuzes voor didactische aanpakken en bijpassende digitale middelen. De i-coach is bij uitstek de persoon om die vragen op te halen en te adresseren. 

Onderwerp 1.1 Visie van de school op leren en lesgeven met ict

Iedere school heeft haar eigen karakter, waarden, visie, missie, doelstellingen en uitgangspunten. Een school is bovendien openbaar, bijzonder of algemeen bijzonder van aard. De aard van uw school heeft invloed op de pedagogische en didactische keuzes die uw collega’s maken in hun onderwijs op de manier waarop zij ict kunnen inzetten. 

Onderwerp 1.2 Een veilige (digitale) leeromgeving

Leren vindt plaats als leerlingen zich veilig voelen om te leren. Hetzelfde geldt voor leren in digitale omgevingen. Een veilige en motiverende (digitale) leeromgeving is een leeromgeving waar alle leerlingen zich welkom voelen en zich vrij voelen om fouten te maken, hun mening te geven en hun kennis, vaardigheden en gedrag te onderzoeken en te delen.

Onderwerp 1.3 Digitale vaardigheden van leraren

Om goed te kunnen functioneren in een school, om onderdelen uit het leergebied digitale geletterdheid te kunnen integreren in het onderwijs en om leerlingen het goede voorbeeld te kunnen geven, moeten leraren zelf ook voldoende digitaal geletterd zijn. Maar wat is voldoende en hoe kunt u daar als i-coach bij helpen?

Onderwerp 1.4 Kennis over de verbinding tussen ict, didactiek, pedagogiek en vakinhoud

In het beste geval ondersteunt en versterkt technologie de pedagogiek en didactiek van de leraar. Dat noemen we e-didactiek. Daarnaast kent ieder vak- en leergebied in de praktijk zijn eigen technologische ontwikkelingen. Het is de kunst vakinhoud, pedagogiek, didactiek en technologie met elkaar te verbinden.

Onderwerp 1.5 Systemen en procedures binnen de school

Leraren zijn natuurlijk onderdeel van de bedrijfsvoering en communicatie van de organisatie. Vaak zijn er centrale afspraken die te maken hebben met AVG, privacy en veiligheid. Ook op dit gebied speelt de i-coach een rol ter ondersteuning van de leraar. 

Leestips voor het gesprek

• Lees meer over de rol van ict in het onderwijs en de jongste ontwikkelingen in de Kennisnet-meerjarenkoers 2019-2022.
• Check de uitgebreide onderwijskundige kennisbank, helder beschreven begrippenkader en honderden artikelen van onderwijsexperts en praktijkspecialisten op Wij-leren.nl.
• Lees meer over de 6 rollen van de i-coach in het programma Bruggen Bouwen. Onderzoek bevestigt dat het programma Bruggen Bouwen de positie van de i-coach in de organisatie versterkt.
• Lees meer over de integratie van ict in het onderwijs, als beleidsmaker, schoolleider of docent in het rapport ‘Doordacht digitaal’van de Onderwijsraad.

Opdracht leren en lesgeven met ict

Hoofdvraag 2a. Wat is de opdracht op het vlak van leren en lesgeven met ict?

De i-coach is een sleutelpersoon in het realiseren van de visie en de onderwijskundige doelen met betrekking tot ict. Dat verdient niet alleen een helder profiel, een gedegen selectie en een duidelijke beschrijving van de rol, maar ook een structurele positie in de organisatie en voldoende facilitering in tijd en middelen. 

Onderwerp 2.1 Koppeling van de inzet van de i-coach aan onderwijskundige doelen

Door de inzet van i-coaches op een heldere manier aan de onderwijskundige doelen te koppelen zorg je ervoor dat voor alle betrokkenen duidelijk is wat het nut en het doel van de i-coach is. De i-coach krijgt dan een structurele rol in de school.

Onderwerp 2.2 Selectie, profiel en rollen van de i-coach

Om voldoende draagvlak in de organisatie te krijgen voor de i-coach is het belangrijk om voldoende aandacht te hebben voor een heldere procesinrichting, eigenaarschap en rollen van de i-coach en alle betrokkenen daaromheen.

Onderwerp 2.3 Structurele positie van de i-coach

Beleidsmatige doelen vertalen naar activiteiten op de werkvloer lukt alleen wanneer i-coaches de juiste positie hebben. Zij vormen in de ideale situatie een schakel tussen operationeel, tactisch en strategisch niveau.

Onderwerp 2.4 Facilitering van tijd en middelen

Hoewel iedere instelling de i-coach als belangrijke schakel in de organisatie ziet, vertaalt dit zich lang niet altijd in voldoende facilitering en middelen. Zo blijft de rol van i-coach vrijblijvend en vrijwillig, met weinig tot geen extra uren of begeleiding.

Leestips voor het gesprek

Bruggen bouwen

• Veel scholen werken met i-coaches. In dit onderzoek uit het mbo leest u wat de zwakke en sterke punten zijn en hoe u de invulling van de rol van i-coach kunt optimaliseren. 
• Met doordachte digitalisering profiteert het onderwijs optimaal van de mogelijkheden die digitalisering biedt. Een van de adviezen van de Onderwijsraad is coaches op iedere onderwijsinstelling in te zetten. Lees meer over dit advies en de twee andere aanbevelingen het rapport ‘Doordacht digitaal’. 

Ondersteuning en centrale kennisdeling

Hoofdvraag 2b. Hoe ondersteunt u uw collega’s en hoe organiseert u centrale kennisdeling?

Een belangrijke rol van de i-coach is het trainen en coachen van collega’s, zodat zij ict op een goede manier in hun onderwijs kunnen inzetten. Dat vraagt om trainers- en coachingsvaardigheden, maar ook om kennis van kenmerken van succesvolle professionalisering. Voor een succesvolle inzet van de i-coach is ook een centrale kennisdeling en aanpak nodig. Als er een centrale kennisdeling en aanpak is, dan ervaren i-coaches voldoende sturing, ondersteuning en verbinding. Enige ruimte voor initiatief is goed, maar te veel ruimte kan ervoor zorgen dat de i-coach zich stuurloos voelt.

Onderwerp 2.5 Uitgangspunten voor professionalisering

Professionaliteit komt tot uiting wanneer vakmensen zich doorlopend ontwikkelen en reflecteren op wat ze doen. Het liefst met elkaar, in de cyclus inspireren, ontwerpen & ontwikkelen, uitproberen, reflecteren en delen. Daarbij moet voor het gebruik van ict op school vooral worden gekeken naar evidentie: werkt het in het hier en nu? Onder welke voorwaarden? Een onderzoekende houding past bij professioneel gedrag. De i-coach zorgt dan samen met de schoolleiding steeds voor ruimte waarin dit kan gebeuren. Individueel en met elkaar.

Onderwerp 2.6 Interventies om collega’s te professionaliseren

Professionaliseren is persoonlijk. Iedereen heeft zijn eigen, individuele behoeften en interesses. Van zorgen die gaan over ‘ik’, bijvoorbeeld ‘moet ik hier iets mee?’, naar vragen over die gaan over de taak, zoals ‘wat heb ik daarvoor nodig?’, tot vragen die gaan over de ander, zoals ‘hoe kunnen we elkaar helpen?’. Bij iedere behoefte passen specifieke vormen van professionalisering. Daarom is het goed om te zoeken naar een rijke en gevarieerde mix.

Onderwerp 2.7 Ontwikkelingen van collega’s volgen, bijsturen en borgen

Om training en coaching aan te laten sluiten bij de behoeftes en interesses van collega’s is het belangrijk om daar goed voeling mee te houden. Door veelvuldig de dialoog aan te gaan, maar ook door lessen te observeren en na te bespreken. De signalen, voorstellen en verzoeken die een i-coach daaruit oppakt en meeneemt, bespreekt hij vanuit zijn rol als adviseur met de schoolleiding. Daarnaast is het belangrijk om, bijvoorbeeld samen met HR, te kijken naar een manier om de ontwikkeling van collega’s in kaart te brengen zodat u hen kunt blijven ondersteunen, de professionalisering kunt bijsturen en daarmee beter hebt geborgd.

Onderwerp 2.8 Bijdragen aan een lerende cultuur in relatie tot digitalisering

Een lerende cultuur heeft een aantal algemene kenmerken die passen bij een professionele cultuur. Professioneel gedrag draagt bij aan de doelen van de school en dit gedrag leidt tot een beter welbevinden van uzelf en anderen. Gedrag dat hiermee in strijd is, wordt begrensd. In een lerende cultuur is daarnaast iedereen in staat om zich voortdurend aan te passen aan een veranderende omgeving. Dat draagt namelijk bij aan de professionele ontwikkeling, betrokkenheid en gevoelde verantwoordelijkheid van iedereen.

Leestips voor het gesprek

• Binnen het programma School aan Zet werkten 4000 scholen aan hun eigen ambities en aan de ambities uit de landelijke bestuurs- en sectorakkoorden waarin de lerende organisatie centraal stond. Lees meer over School aan zet.
• Lees deze antwoorden van de Kennisrotonde op praktijkvragen:
  • Welke interventies en condities dragen bij aan non-formeel en informeel leren van docenten in het mbo en hoe kunnen de opbrengsten daarvan zichtbaar gemaakt worden?
  • Wat zijn condities voor zelfregie voor leraren op hun professionele ontwikkeling en wat is de rol van de schoolleider als facilitator hiervan?

Ict en de omgeving

Hoofdvraag 3. Hoe verhoudt u zich op ict-gebied tot uw omgeving?

Een school hoort midden in de maatschappij te staan. Een manier om dat te bereiken is door verbinding te houden met alle (externe) betrokkenen. Naast alle betrokkenen in en om een school bij het primaire proces, het leren en ontwikkelen van de leerlingen, zijn er externe betrokkenen als marktpartijen voor onderwijs en ict. Omdat het voor de i-coach belangrijk is om goed op de hoogte te zijn van alle ontwikkelingen is het ook belangrijk om een goede relatie met die marktpartijen te onderhouden, goed op de hoogte te blijven en kennis van zaken te hebben. Dan wordt het gemakkelijker om de consequenties van dure of onderwijskundig ingrijpende ict-keuzes in te schatten en bijvoorbeeld ook ethische dilemma’s daarin mee te nemen.

Onderwerp 3.1 Maatschappelijke ontwikkelingen die relevant zijn voor ict op school

Hoe blijft u op het gebied van technologie doorlopend op de hoogte van de maatschappelijke ontwikkelingen daarin en het belang daarvan voor het onderwijs? Wat zijn de kansen en bedreigingen ervan voor het onderwijs, de ethische vraagstukken en onderwerpen rond privacy en veiligheid? 

Onderwerp 3.2 Creëren en benutten van netwerken

Niet alleen een goede samenwerking van alle betrokkenen binnen de school, maar ook informele, individuele contacten buiten de school spelen een sleutelrol bij het ondersteunen van pedagogische en didactische innovatie. Het delen van goede voorbeelden – vooral op het gebied van digitaal lesgeven en leren – inspireert leraren om nieuwe vaardigheden te ontwikkelen en hun onderwijspraktijk te verbeteren.

Onderwerp 3.3 Samenwerken met andere stakeholders

Er zijn veel partijen die invloed hebben op of belang hebben bij de keuzes op het gebied van producten en diensten. Marktpartijen bijvoorbeeld benaderen de i-coach geregeld rechtstreeks. Investeren in een goede relatie, maar ook het zijn van een filter voor collega’s, zijn dus erg belangrijk. 

Tips voor het gesprek

Voor de i-coach interessante partijen rond onderwijs met technologie zijn:

• Vakvereniging informatica en digitale geletterdheid
• Platform talent voor technologie
• Lees het rapport over de leermiddelenketen.
• Lees meer over het nieuwe combinatieaanbod van folio en digitale leermiddelen.
• Lees meer over veranderingen in de leermiddelenmarkt.

Eigen professionele ontwikkeling

Hoofdvraag 4. Hoe verbindt u uw eigen professionele ontwikkeling aan technologie?

Als i-coach bent u bij uitstek in een positie waarin u steeds op de hoogte bent van wat er gebeurt op het gebied van ict en onderwijs. Nieuwe ontwikkelingen, gefilterd en van alle kanten kritisch bekeken, merkt u als eerste op, voordat u ze deelt met collega’s. Uw eigen professionalisering richt zich dan ook op  bijblijven op gebied van ontwikkelingen en onderzoek, sparren met mensen binnen en buiten de organisatie, uzelf verdiepen in hoe u uw positie het beste kunt inzetten om technologie een verbindende factor van betekenis te laten zijn voor de leraar en daardoor voor de leerling.

Onderwerp 4.1 Technologie voor uw eigen leren en professionaliseren

Welke aspecten van het hele spectrum ict in onderwijs zijn voor u als i-coach relevant in het kader van uw eigen constante professionalisering, ook om daarmee een goed voorbeeld te zijn voor de collega’s die u ondersteunt?

Onderwerp 4.2 Samenwerken met collega’s aan verdere ontwikkeling van onderwijs met behulp van en over technologie

Juist het samen nadenken, praten en werken met peers heeft volgens onderzoek het grootste effect op ieders professionele ontwikkeling. Er zijn veel samenwerkingsverbanden en intervisiegroepen te vinden die hierover gaan, meer of minder specifiek voor i-coaches. Wat kunt u doen om daar een positieve bijdrage aan te leveren? 

Onderwerp 4.3 (Nieuwe) methodes voor professionalisering

Om de ontwikkeling van collega’s op het gebied van onderwijs en ict te stimuleren en tot een succes te maken, is het belangrijk om op de hoogte te blijven van nieuwe ontwikkelingen en inzichten op dat gebied.

Leestips voor het gesprek

• Welke technologieën gaan de komende jaren een belangrijke rol spelen in het onderwijs? Gebruik dit overzicht van de belangrijkste technologische trends in het onderwijs bij uw gesprekken over keuze voor technologie.
• Op leraar24.nl staan verschillende dossiers over het onderwerp hoe te professionaliseren.  Zoals deze met meerdere verwijzingen naar strategieën om professionele ruimte te nemen.
• Lees op Kleppen dicht over diverse methodes voor professionalisering waarbij de aandacht ligt op actief leren met ict. 
• Hoe komt u tot een effectieve aanpak bij de professionalisering van de ict-bekwaamheid van de leraar? En hoe maakt u hier beleid op? Lees de onderbouwing bij de ‘Handreiking professionalisering ict-bekwaamheid’.
• De tool Innovatieversneller van de KennisnetWijzer kan helpen bij het formuleren van een (innovatie)plan, maar ook bij het vormgeven van een workshop over een ander onderwerp.

Handreiking professionalisering ict-bekwaamheid

Dit artikel is onderdeel van de ‘Handreiking professionalisering ict-bekwaamheid’. Met behulp van achtergrondartikelen, praktijkvoorbeelden, overzichten en tools kunt u hiermee in uw school het goede gesprek voeren over de ict-bekwaamheid van de leraar.