In het kort 

Wat verstaan wij onder artificial intelligence? 

Wij hanteren de definitie die is opgesteld door de Europese High-Level Expert Group voor AI. Ook de Wetenschappelijk Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) gebruikt deze definitie:

Systemen die intelligent gedrag vertonen door hun omgeving te analyseren en – met enige graad van autonomie – actie te ondernemen om specifieke doelen te bereiken  

Het zijn algoritmische modellen die kunnen leren, met of zonder hulp van mensen. Deze systemen hebben bepaalde eigenschappen die onze denkkracht ondersteunen, zoals analyseren, adviseren en beslissen. Generatieve AI is een specifieke vorm van AI. Hiermee kunnen we automatisch teksten afbeeldingen, video’s, audio en andere content genereren. 

AI doet ertoe en staat vol in de aandacht

Verschillende vormen van AI dienen steeds meer verschillende doelen in steeds meer sectoren. Kunstmatige intelligentie zetten we in om analyses uit te voeren, voorspellingen te doen, beslissingen te nemen of om content te produceren.  

We zien een explosieve groei van AI-toepassingen, niet in de laatste plaats door de media-aandacht die ze krijgen. De lancering van ChatGPT heeft veel losgemaakt: de chatbot maakte bij iedereen wereldwijd zichtbaar en invoelbaar waar AI toe in staat is.   

Grote techbedrijven investeren steeds meer geld in de technologie, de AI-startups schieten als paddestoelen uit de grond en er ontstaan allerlei publiek-private initiatieven rond artificial intelligence. 

Mondiaal leidt dat tot existentiële discussie over onze toekomst. Er lijkt een tweedeling te ontstaan onder vooraanstaande en invloedrijke partijen. De één ziet AI als oplossing voor problemen, de ander ziet AI juist als een groot probleem. In het nationale debat gaat het meer over de impact die artificial intelligence nu al heeft. De toon is genuanceerder, waarbij meer gekeken wordt naar de kansen en keerzijden, de ethische aspecten en wat dat betekent voor onze maatschappij. 

De roep om wet- en regelgeving wordt sterker: men wil de technologie onder controle houden en grip houden op de ontwikkelingen. Overheden wereldwijd hebben het thema daarom op de agenda staan. 

AI is overal

We kunnen de voorbeelden aan het begin van dit artikel moeiteloos uitbreiden met toepassingen van AI in het dagelijks leven. Denk alleen al tal van apps op de smartphone met kunstmatige intelligentie. Navigatie-apps, opdrachten via zoekmachines, social media en de steeds uitgebreidere vormgevingsfilters en editing-opties in die tools, chatbots die fungeren als klantenservice bij webwinkels: dat is allemaal onmogelijk zonder de inzet van kunstmatige intelligentie. 

voorbeeld van AI-technologieën die nu al worden toegepast in auto's
Overal is artificial intelligence. In moderne auto’s vinden we veel verschillende AI-toepassingen, zoals automatische detectie van objecten, remsystemen en navigatietechnologie. © KENNISNET

De invloed van AI op het werk wordt ook steeds beter zichtbaar. Van oudsher zetten we machines in om spierkracht te versterken. Vroeger hadden we paarden, nu hebben we pk’s in auto’s. En robots in fabriekshallen. Tegenwoordig helpen machines ook om onze denkkracht te vergroten. Artificial intelligence kan bijvoorbeeld helpen bij het voorspellen van de winkelinventaris. Generatieve AI helpt bij het maken van teksten, beelden en audio-opnames en het schrijven programmeercode. 

AI gaat zijn sporen nalaten in alle sectoren. Specifiek voor het onderwijs voorspellen we een invloed op: 

AI zet publieke waarden onder druk

Technologie biedt veel kansen, maar zijn alle mogelijkheden ook wenselijk? Waarden die we als publieke sector belangrijk vinden, kunnen mede door deze nieuwe technologie onder druk komen te staan. We noemen enkele voorbeelden: 

Drijvende krachten

Welke krachten bepalen waarom we onszelf überhaupt bezighouden met artificial intelligence? Hier zien we twee bewegingen, die ook elk een tegenbeweging met zich meebrengen. 

Allereerst is er de wens van mensen om machines voor hen te laten werken. Niet alleen als ondersteuning bij spierkracht maar ook, nu dit mogelijk wordt, als ondersteuning bij denkkracht. We willen meer gemak en we willen saaie, vieze en vermoeiende handelingen uit handen geven. Waarom zouden we iets zelf doen als het ook automatisch kan? Tegelijkertijd willen we óók graag zelf bepalen wanneer we wel of niet gebruikmaken van AI, zonder dat deze technologie ons ‘opgelegd’ wordt omdat ze automatisch in soft- en hardware geïntegreerd wordt. 

Ten tweede willen we ook graag de ultieme personalisering op maat. De aanbevelingen die we krijgen via entertainmentplatforms of social media moeten aansluiten op onze voorkeuren en interesses, anders wordt de content saai. Aan de andere kant roept dat vragen op over verslavende algoritmes en vragen we ons af wat grote techbedrijven van ons weten en welke data ze verzamelen om die persoonlijke voorkeuren te kunnen bieden. 

Wat betekent dit voor het onderwijs?

Artificial intelligence gaat als systeemtechnologie werkzaamheden op alle niveaus beïnvloeden; dat geldt dus ook voor het werk in de schoolorganisatie. Directeur, leraar of stafmedewerker: iedereen krijgt ermee te maken. Vanuit de FORA bekeken zien we die impact dan ook terug in alle bedrijfsfunctieprofielen. 

voorbeelden van toepassingen AI in de verschillende lagen van het FORA-model
De FORA beschrijft processen en activiteiten op verschillende lagen in de onderwijsorganisatie. In alle lagen krijgen we te maken met AI-toepassingen. © KENNISNET

Leren met AI

AI wordt toegepast in steeds meer onderwijsmiddelen, waardoor we steeds meer leren met ondersteuning van AI. We zien dit terug in bestaande leermiddelen als Gynzy en Snappet, alsook in nieuwe leermiddelen. Denk daarbij ook aan een virtuele tutor als Khanmigo, die helpt bij het oplossen van opgaves en de begeleiding van het denkproces. 

De verdere ontwikkeling van AI zal betekenen dat deze ondersteuning zich gaat uitbreiden. Niet alleen het leerproces bij eenvoudige denkvaardigheden, maar ook bij complexe en sociale vaardigheden kunnen we naar verwachting in de (nabije) toekomst ondersteunen met behulp van AI.  

Deze ontwikkeling ziet er als volgt uit: 

Doceren met AI

Onderwijs geven, lesvoorbereidingen maken en beoordelingen doen; artificial intelligence kan bij al dit soort (deel)taken een rol gaan spelen.

Organiseren met AI

Als systeemtechnologie gaat kunstmatige intelligentie de wereld blijvend veranderen. Op organisatieniveau schetsen we hierna de vernieuwingen die ons te wachten staan. We zullen ze steeds vaker terugzien bij bedrijfsvoering, management- en organisatieprocessen. Ook in de school.  

Wat is nodig in het onderwijs op het gebied van AI?

Je hebt kunnen lezen wat we zien gebeuren rond kunstmatige intelligentie en wat we op korte en langere termijn verwachten op dit vlak. Dat betekent nogal wat voor de onderwijssector. Het gaat hier niet over een trend die we afwachtend kunnen aanschouwen. Er is werk aan de winkel, op verschillende vlakken, om met deze trends te dealen en er sturing aan te geven.  

Het volgende is nodig: 

  1. Leren over AI 
  2. Meer regie pakken en meedoen  
  3. Doordacht automatiseren met AI 

Leren over AI

Het is belangrijk te weten waar we het over hebben als het gaat om AI, we moeten kortom AI-wijsheid krijgen. Wat is het, wat kan het wel en niet en hoe zet ik het verantwoord in? Maar ook: hoe verhoud ik mij tot deze technologie? AI wordt steeds menselijker en de interactie steeds intuïtiever. Denk aan een chatbot waar we mee kunnen praten of robots die steeds meer op mensen lijken, zowel in uiterlijk als gedrag. Wat maakt ons nog mens en wat is onze meerwaarde ten opzichte van AI? Wat kunnen en willen we wel en niet overlaten aan een machine en wat willen we zelf doen? En hoe gaan we om met suggesties van AI-systemen? We zullen hier antwoorden op moeten formuleren en onze leerlingen de kennis en vaardigheden leren die hen voorbereiden op een maatschappij vol AI.  

Dit ligt in het verlengde van vaardigheden op het vlak van digitale geletterdheid, die onverminderd van belang blijven. Denk bij digitale geletterdheid aan ict-basisvaardigheden, informatievaardigheden, (bron)onderzoeksvaardigheid en mediawijsheid.  

Het toepassen van generatieve AI maakt ook andere algemene vaardigheden ook belangrijker:  

Meer regie pakken en meedoen

Er is een beweging nodig van reactief naar proactief. De technologie, en dan met name de generatieve AI (zoals ChatGPT), heeft veel onderwijsprofessionals totaal verrast en stelde de sector voor allerlei vragen waar een antwoord op moest komen.

Onze ambitie is om scholen meer regie en handelingsperspectief te bieden door hen beter voor te bereiden op dergelijke ontwikkelingen. Als we de technologie beter begrijpen en weten wat de kansen en keerzijden zijn, dan kunnen we beter bepalen wat wenselijk is en wat niet. Welke toekomst wensen we onszelf toe? Dit vraagt om organisatie en overleg. Die zijn enorm belangrijk om de gewenste richting te bepalen, afspraken te maken en bijvoorbeeld een lobby te starten.  

We beschreven al eerder in dit artikel dat de publieke waarden in het onderwijs onder druk staan, vanwege de verregaande automatisering en de invloed die kunstmatige intelligentie daarbij heeft. Het is nuttig om een standpunt in te nemen over deze waarden en op die manier richting te geven aan de ontwikkelingen. Het Ethiekkompas is hierbij een nuttig hulpmiddel.  

Doordacht automatiseren met AI

Wie een complexe taak zoals onderwijzen automatiseert, zal goed moeten overwegen welke deeltaken AI overneemt en welke deeltaken de leraar uitvoert. Misschien vallen onbedoeld deeltaken tussen wal en schip. Ter illustratie: door handdroogmachines in openbare toiletten kunnen we altijd onze handen drogen hoeven we nooit meer doekjes bij te vullen. Maar het gezicht opfrissen en afdrogen kan dan niet meer.  

voorbeeld van een geautomatiseerde chat met een chatbot
Fictief voorbeeld van minder geslaagde feedback door een AI-systeem. Het systeem geeft taaksuggesties, terwijl de leerling waarschijnlijk behoefte heeft aan een ander soort reactie. © KENNISNET

Als we constateren dat een belangrijk deel van de onderwijstaak wegvalt, zijn aanvullende maatregelen mogelijk. Of we kunnen ervoor kiezen deze taak niet te automatiseren. Een AI-systeem zou zelfstandig feedback kunnen verzorgen over de opbouw en het taalgebruik bij het schrijven van een zakelijke brief. Maar het geven van effectieve mondelinge feedback, of het in ontvangst nemen van negatieve feedback kan pas écht goed bij een face-to-face-oefening. En hoe verloopt de interactie met een klasgenoot die in huilen uitbarst als de brief negatief wordt beoordeeld? Een leraar kan leerlingen helpen een spiegel voor te houden en hierover in gesprek te gaan. Juist daarin zijn leraren van cruciaal belang. 

Het inpassen van AI in het onderwijsontwerp staat nog in de kinderschoenen. Toch is dit nu precies wat er op korte en langere termijn nodig is: een doordachte inzet van AI in het onderwijs. Het advies om goed na te denken over ict-inzet geldt natuurlijk voor alle ict- en onderwijssituaties, maar zéker ook voor het relatief nieuwe terrein van kunstmatig intelligente systemen.  

Meer lezen over AI

Deel deze pagina: Artificial intelligence dringt door tot alle lagen van de samenleving

Delen
  • LinkedIn
  • Facebook
  • Twitter
  • E-mail
  • Deel deze pagina