Welbevinden van leerlingen en studenten bij afstandsonderwijs

Niet bij alle leerlingen was sprake van een verminderd welbevinden toen de scholen sloten. Sommige leerlingen voelden zich thuis juist prettiger. Bijvoorbeeld omdat zij op school gepest werden of te veel of te weinig werden uitgedaagd. Voor veel kwetsbare leerlingen had de schoolsluiting daarentegen een veel negatiever effect. Leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften, met gedrags- en psychische problemen en met stress binnen het gezin misten hulp en ondersteuning en de veiligheid van school. 

Geleerde lessen uit onderzoek

Gevoelens van verbondenheid, autonomie en competentie zijn belangrijke voorwaarden voor het welbevinden van leerlingen. In de geleerde lessen gaan we op basis van diverse nationale en internationale onderzoeken na wat voor effect de schoolsluiting heeft gehad op deze voorwaarden en hoe scholen daar in de toekomst rekening mee kunnen houden bij het aanbieden van flexibel onderwijs.

Verbondenheid

De verbondenheid met de leraar en klas- en studiegenoten kwam tijdens les op afstand al snel onder druk te staan. Belangrijke ontwikkelingstaken voor kinderen en jongeren, zoals vrienden maken, leren samenwerken en samen conflicten oplossen, vielen weg. Veel leerlingen en studenten gaven aan dat zij sociale contacten misten. Eenzaamheidsklachten namen daardoor toe.  

Autonomie

Sommige leerlingen en studenten gaven aan een groter gevoel van hun autonomie te ervaren tijdens de periode van afstandsonderwijs. Ze vonden de toegenomen vrijheid en flexibiliteit prettig en konden meer zelf bepalen hoe zij hun dag wilden indelen. Maar er waren ook leerlingen die het lastig vonden om initiatief te tonen en om hulp te vragen als zij ergens mee zaten, of die niet goed tot leren kwamen door een gebrek aan structuur en duidelijkheid of het ontbreken van een goede werkplek. Mogelijk heeft dit de gevoelens van autonomie negatief beïnvloed.

Competentie

Tijdens de periode van het afstandsonderwijs was het voor sommige leerlingen en studenten niet altijd duidelijk wat er van hen verwacht werd. Dit had een negatief effect op hun welbevinden. Aan de andere kant werd het welbevinden vergroot doordat er ook ruimte was voor kleinere klassen en instructiegroepen en doordat leerlingen de hele dag door vragen konden stellen. Belangrijk was dan wel dat leerlingen niet te lang hoefden te wachten op een reactie of feedback van de leraar.

Need Supportive Teaching

Volgens de zelfdeterminatietheorie is de mate waarin mensen intrinsiek gemotiveerd zijn afhankelijk van de vervulling van 3 psychologische basisbehoeften: verbondenheid, autonomie en competentie. Lesgeven op basis van deze theorie heet Need Supportive Teaching. Leerlingen en studenten komen beter tot leren als ze veiligheid, verbondenheid en waardering ervaren, als ze zelf invloed hebben op wat ze doen, en als ze het gevoel hebben dat ze in staat zijn taken goed uit te voeren. Het welzijn van leerlingen en studenten wordt vergroot als aan deze basisbehoeften is voldaan.

Tips en adviezen

Wat kunt u bij afstandsonderwijs doen om een veilig en stimulerend leerklimaat te bieden om daarmee het welbevinden van leerlingen te bevorderen? En hoe houdt u het welbevinden van leerlingen in de gaten? 

• Zoek actief contact met leerlingen en studenten. Het is belangrijk dat de school actief contact zoekt met leerlingen en studenten. Ook buiten de lessen om. Zorg ook voor verbinding tussen leerlingen onderling. Investeren in contactmomenten zoals een dagstart, dagafsluiting, individuele coachmomenten en virtuele omgevingen waar leerlingen en studenten elkaar kunnen ontmoeten, kan een groot verschil maken en gevoelens van verbondenheid vergroten.
• Bied keuzes. Vergroot het gevoel van autonomie door leerlingen en studenten zelf keuzes te laten maken over hoe zij leren of een taak oppakken. Leg uit waarom leerlingen en studenten bepaalde opdrachten krijgen en verbind de schooltaken aan onderwerpen die ze interessant vinden of die passen bij doelen die ze zelf willen bereiken. Laat leerlingen bijvoorbeeld een presentatie maken met gebruik van social media of laat studenten een interessante online bijeenkomst verzorgen voor hun eigen familieleden.
• Bied voldoende structuur. Met het bieden van structuren worden gevoelens van competentie versterkt. Hanteer duidelijke regels, wees beschikbaar voor vragen, geef stap voor stap instructie en stem dat af op wat de leerling of student nodig heeft. 
• Zorg dat alle leerlingen en studenten worden bereikt. Houd het welzijn van leerlingen of studenten met leer- en gedragsmoeilijkheden, met psychische problematiek of met een moeilijke thuissituatie in de gaten. Zij lopen het gevaar bij les op afstand in een extra kwetsbare situatie terecht te komen. Sommige leerlingen hebben extra aandacht nodig of een veilige plek op school. Zorg dat u die plek kunt bieden en kinderen tijdig naar school haalt als dat beter is voor hun welbevinden. Lees op lesopafstand.nl meer over mentale ondersteuning aan leerlingen en studenten.

Praktijkvoorbeelden

• Rector Patricia en mentor Lydia van het Bernard Lievegoed College in Maastricht vertellen hoe zij het welzijn van hun leerlingen monitoren tijdens afstandsonderwijs. Lees het praktijkvoorbeeld op voortgezetleren.nl.
• Het Niftarlake College in Maarssen besteedde tijdens het afstandsonderwijs extra aandacht aan de sociaal-emotionele ontwikkeling van hun leerlingen. Hoe deden ze dat? Lees meer op voortgezetleren.nl. 

Bronnen en onderzoek

Dit artikel is gebaseerd op een groot aantal onderzoeken over het welbevinden van leerlingen bij afstandsonderwijs. Wilt u meer weten of u er verder in verdiepen? Meer informatie vindt u in een van de volgende onderzoeken:

• Ruim 500 basisschoolleerlingen in en om Amsterdam deden mee aan dit onderzoek van Didactief over hun welbevinden op school, hun beleving van de relatie met de leraar en met medeleerlingen. Lees meer over het onderzoek op de website van Didactief.
• De POINT-onderwijsonderzoekswerkplaats deed in samenwerking met het Nederlands Jeugdinstituut onderzoek naar het welbevinden en motivatie van leerlingen in het po en vo. Lees het onderzoek voor het po of lees het onderzoek voor het vo. 
• Save the children onderzocht onder 1.500 jongeren wat de invloed van coronamaatregelen op hen was, hun schoolresultaten en op financieel gebied. Lees het onderzoek En wij dan… De mening van 1500 mbo-jongeren in coronatijd.
• Universiteit Leiden en de Universiteit van Groningen onderzochten op basis van de zelfdeterminatietheorie hoe leerlingen in de brugklas supportive teaching ervoeren. Lees meer in het onderzoek ‘Need supportive teaching in practice: a narrative analysis in schools with contrasting educational approaches‘.
• Het Verwey-Jonker Instituut onderzocht de gevolgen van de coronacrisis op het welzijn van kwetsbare kinderen. Lees meer in het onderzoek ‘Wat helpt kwetsbare kinderen die tijdens de coronacrisis thuis zijn? Evaluatie crisisfonds kwetsbare kinderen thuis‘. 

Meer geleerde lessen

Dit artikel maakt onderdeel uit van de serie “Geleerde lessen van afstandsonderwijs”. Wilt u meer weten of bent u benieuwd naar de andere geleerde lessen? Lees dan ook: