Tegenwoordig kunnen scholen in het primair en voortgezet onderwijs kiezen uit een ruim aanbod van leermiddelen. Toch past het leermateriaal vaak niet optimaal bij de wensen van leraren of bij de onderwijsvisie van de school.
Daarnaast benutten scholen lang niet altijd alle functionaliteiten van het aangeschafte leermateriaal. Dit kan anders, zo blijkt ook uit een onderzoek van het CLU Leermiddelen Adviescentrum over het kiezen van nieuwe leermiddelen. Het stappenplan ‘Keuzeproces leermiddelen’ is op dit onderzoek gebaseerd en laat zien hoe je tot een projectmatige aanpak van het keuzeproces komt.
Een projectmatige aanpak van het proces draagt namelijk bij aan een bewuste keuze.
Belangrijke acties hierbij zijn aldus het CLU:
- benoem een projectleider die de volgende taken krijgt:
- agenderen en voorzitten van de vergaderingen
- zorgen dat er notulen en besluitenlijsten worden gemaakt
- opstellen van een projectplan en het bewaken ervan
- laat het directielid een keuzeteam samenstellen en een taakverdeling opstellen
- zorg voor afspraken over de besluitvorming binnen het team en creëer draagvlak bij het schoolteam
Overweeg of het nuttig is een externe projectbegeleiding in te schakelen. Een externe begeleider kan de projectleider en het selectieteam ondersteunen in het uitvoeren van het projectplan, zodat je je op de inhoud kunt richten.
Het keuzeproces als project
Dit stappenplan ‘Keuzeproces leermiddelen’ helpt scholen bij het projectmatig inrichten van het keuzeproces van nieuwe leermiddelen. Het stappenplan beschrijft de fases die scholen doorlopen bij het kiezen van nieuwe (digitale) leermiddelen. Door de projectmatige aanpak kunnen scholen gefundeerde keuzes maken en sluit het aangeschafte leermateriaal beter aan bij de wensen van de leraren en behoeften van leerlingen. Het keuzeproces als project kent verschillende fases:
- Voorbereiding
- Onderzoek
- Keuze
- Invoering
- Evaluatie
1. Voorbereiding
In een projectmatig keuzeproces hebben verschillende personen een rol. In de voorbereidingsfase initieert de schoolleiding of een vaksectie het keuzeproces, zij stelt een eerste planning op en stelt een werkgroep samen van leraren, de leermiddelencoördinator (indien aanwezig) en de ict-coördinator. De samenstelling van de werkgroep hangt af van de grootte van de school en de beschikbaarheid van leraren.
Deze werkgroep krijgt vervolgens van de schoolleiding en het bestuur een opdracht en randvoorwaarden. Denk hierbij aan:
- het budget
- de onderwijsvisie waar de leermiddelen bij moeten passen
- de mate waarin een leermiddel aan standaarden, zoals Edu-K, moet voldoen
- de mate waarin een leermiddel aansluit bij de systemen die de school gebruikt
Deze onderwerpen komen ook terug in het leermiddelenbeleid. Dit beleid geeft binnen de school richting aan de keuzes met betrekking tot de inkoop en de implementatie van (digitale) leermiddelen.
Naar de Aanpak starten leermiddelenbeleid
Een belangrijke laatste stap in de voorbereidingsfase is analyseren welke leermiddelen de school al in huis heeft en de huidige leermiddelen evalueren. Door de plus- en minpunten van het huidige leermiddel vast te stellen en input te vragen van collega’s, krijgt het selectieteam een beter beeld van waar het nieuwe leermiddel aan moet voldoen. Het leermiddelenadvisiescentrum CLU heeft een hulpmiddel ontwikkeld met criteria om een globaal beeld van een leermiddel te krijgen: de MILK-light. Deze tool helpt bij de evaluatie van leermiddelen, maar is ook ter inspiratie voor elementen belangrijk zijn in een nieuw leermiddel.
Stappen bij de voorbereiding
- Planning maken
Start ruim op tijd met de voorbereidingen voor het proces en maak een planning op basis van het aantal nieuwe leermiddelen dat moet worden gekozen. Houd rekening met leveringstijden en ervaring uit voorgaande keuzeprocessen.
- Werkgroep samenstellen
Stel een werkgroep samen van onderwijsprofessionals binnen de school die kunnen bijdragen aan een onderbouwde keuze van een nieuw leermiddel. Maak samen afspraken over de aanpak van het keuzeproces en verdeel de taken.
- Kaders vaststellen
Bepaal de randvoorwaarden voor het nieuwe leermiddel. Denk hierbij aan de onderwijskundige visie, de visie op het gebruik van technologie en de budgettaire en contractuele eisen. Grijp hierbij terug op het leermiddelenbeleid van de school.
- Evaluatie huidig leermiddel
Stel de plus- en minpunten van het huidige leermiddel vast om een initieel beeld te krijgen van wensen voor het nieuwe leermiddel. Als er uit het vaststellen van de kaders al belangrijke randvoorwaarden naar voren zijn gekomen, voeg deze dan toe aan de evaluatie.
2. Onderzoek
De verantwoordelijkheid voor de onderzoeksfase en het maken van een keuze ligt bij de geselecteerde werkgroep. In deze fase worden de criteria opgesteld om de relevante leermiddelen aan te toetsen. Stel dus vast waaraan het nieuwe leermiddel moet voldoen op het gebied van inhoud, didactiek, presentatie en randvoorwaarden. Gebruik hierbij ook de criteria die naar voren kwamen tijdens het vaststellen van de kaders en het evalueren van het huidige leermiddel. Verzamel informatie over relevante leermiddelen en stel dan een lijst op van leermiddelen die aan de opgestelde criteria voldoen.
Als je proeflicenties van digitaal leermateriaal en inkijkexemplaren van folioleermateriaal opvraagt bij leermiddelenleveranciers, dan kun je het leermateriaal in de praktijk testen. In meerdere proeflessen krijgt het team een beter beeld van een leermiddel en kan het bepalen of het aansluit bij de wensen van de school.
Ga ook in gesprek met de leverancier van het leermiddel. De vragenkaarten van Kennisnet kunnen je helpen de juiste vragen te stellen over de werking van het leermiddel, de inhoud van het leermiddelenpakket en de technologische vereisten. Op basis van de ervaringen stel je een shortlist met leermiddelen op die voldoen aan de voorwaarden.
De stappen binnen de onderzoeksfase verlopen lineair-cyclisch. Door vergelijking van overgebleven leermiddelen aan het einde van een cyclus worden zo steeds weer nieuwe inzichten over criteria en informatie gewonnen, tot er één passend leermiddel over blijft.
Stappen bij de onderzoeksfase
- Criteria opstellen
Stel vast waar het nieuwe leermiddel aan moet voldoen op het gebied van inhoud, didactiek, presentatie en randvoorwaarden. Gebruik hierbij de criteria die naar voren kwamen tijdens het vaststellen van de randvoorwaarden en uit de evaluatie van het huidige leermiddel. Stel vervolgens hiërarchische longlist op van de criteria voor het nieuwe leermiddel.
- Informatiewinning
Verzamel informatie en stel een longlist op van de leermiddelen die bij de opgestelde criteria aansluiten. Vraag informatie op bij leveranciers en uitgeverijen, lees recensies en beoordelingen en vraag naar ervaringen van collega’s van andere scholen of bij een vakvereniging.
- Shortlist samenstellen
Bepaal welke leermiddelen van de longlist voldoen aan de opgestelde criteria en randvoorwaarden. Doorloop de informatie over de leermiddelen op de longlist, beoordeel deze aan de hand van de criteria en randvoorwaarden en stel vervolgens een shortlist samen van de leermiddelen die het beste scoren. Bestel proefexemplaren bij de leverancier. - Toetsen en vergelijken
Toets de proefexemplaren door ze te gebruiken in de klas en door feedback op te halen van zowel leraren als leerlingen. Vergelijk de verschillende proefexemplaren op basis van de feedback, de opgestelde criteria en randvoorwaarden om te zien of er al een keuze kan worden gemaakt.
3. Keuze
Na het doorlopen van de onderzoeksfase komt het team tot een onderbouwde keuze voor een nieuw leermiddel. Kijk met de werkgroep nog eens kritisch naar het leermiddel en onderbouw de keuze: voldoet deze werkelijk aan de wensen en randvoorwaarden waar deze aan zou moeten voldoen, en waarom? Het leermiddel moet voldoen aan de criteria van zowel het bestuur als de leraren zelf. Het selectieteam onderbouwt de keuze en deelt deze met collega’s en de schoolleiding.
Stappen bij de keuze
- Eindselectie
Besluit op basis van de feedback en criteria welke leermiddelen op de shortlist het best bij de school passen. Beschrijf in een advies naar het schoolbestuur of de schoolleiding waarom het gekozen leermiddel het meest geschikt is en hoe de werkgroep tot deze keuze is gekomen.
- Terugkoppeling keuze
Koppel de keuze voor het nieuwe leermiddel terug aan betrokkenen. Denk aan het bestuur, de schoolleiding en de medezeggenschapsraad.
4. Invoering
In invoeringsfase zijn alle leraren betrokken bij de invoering van het leermiddel. Een belangrijke stap is het analyseren wat het nieuwe leermiddel betekent voor de inrichting van de lessen.
Als de verschillen tussen het oude en het nieuwe leermiddel groot zijn, kan het nieuwe leermiddel gefaseerd worden ingevoerd. Begin dan bijvoorbeeld met enkele klassen en pas de planning hierop aan. Besteed ook aandacht aan het leren omgaan met het nieuwe leermiddel door leraren. Denk bijvoorbeeld aan een training door uitgevers, waarin leraren de mogelijkheden van het leermiddel optimaal leren benutten.
Stappen bij de invoering
- Analyse verschillen
Maak met hulp van collega’s een analyse van wat het nieuwe leermiddel betekent voor de inrichting van de lessen.
- Planning maken
De planning hangt af van de verschillen tussen het oude en nieuwe leermiddel. Bij grote verschillen is gefaseerd invoeren een aanbeveling. Begin dan bijvoorbeeld bij enkele klassen.
- Opleidingsbehoefte inventariseren
Bekijk de vaardigheden van leraren en ga na waar zij aanvullende begeleiding of training nodig hebben, al dan niet bij de leverancier van het leermiddel.
- Ervaringen verzamelen
Gedurende de inzet van het leermiddel is het belangrijk om de ervaringen te verzamelen. Werkt het leermiddel goed? Wat missen leraren nog in de lessen?
5. Evaluatie
Tot slot is het belangrijk dat je de tijd neemt om het keuzeproces te evalueren vlak nadat het nieuwe leermiddel is ingevoerd. Wat ging goed, wat kon beter en wat zou de volgende keer anders of beter kunnen? Evalueer het keuzeproces en kom zo voor een volgend keuzeproces tot een efficiënte aanpak die aansluit bij de school. Leg de belangrijkste bevindingen vast in een evaluatiedocument en deel dat met de schoolleiding en het leerkrachtenteam. Zo kan een volgend keuzeproces voor een nieuw leermiddel worden aangepast en voorzien van aandachtspunten.
Kijk aanvullend op deze evaluatie een jaar na de afronding nog eens terug op het proces. Zijn er nog plus- of minpunten van het leermiddel naar voren gekomen die vooraf niet waren voorzien? Ontbraken er nog criteria op de opgestelde lijst? Is de (digitale) invoering van het leermiddel efficiënt verlopen?
Stappen bij de evaluatie
Evalueer hoe het keuzeproces verliep: wat ging er goed, wat kon beter en hoe zou het de volgende keer efficiënter kunnen? Leg de belangrijkste bevindingen vast in een evaluatiedocument en deel deze met de schoolleiding en het leerkrachtenteam.
SIVON
Elke school staat voor de keuze van nieuwe leermiddelen. Dit vraagt altijd om gesprekken met leveranciers. Om hier meer voordelen uit te halen hebben schoolbesturen zich verenigd binnen de coöperatie SIVON. Door kennisdeling en krachtenbundeling realiseren schoolbesturen in het primair en voortgezet onderwijs hun onderwijsambities.
Op het gebied van leermiddelen spreekt SIVON samen met andere scholen met leveranciers, delen we best practices en organiseren we marktconsultaties en gebruikersgroepen.
Meer lezen
- Aanpak Starten met leermiddelenbeleid
- CLU Leermiddelen Adviescentrum
- Open leermateriaal inzetten op uw school; wat komt daarbij kijken
- Beoordeel met de MILK-light zelf de kwaliteit van leermaterialen
- Kiezen voor het juiste digitale leermiddel? Stel vragen
- Keuzehulp Leermiddelcriteria
- Koppelpunt Catalogusinformatie
- Handreiking professionalisering ict-bekwaamheid
Ken je meer nuttige tools die helpen bij het bepalen van keuzecriteria? Laat het ons weten via support(vervang deze tekst met @ teken)kennisnet.nl.