Leerlingen motiveren bij afstandsonderwijs

De ene leerling is van nature gemotiveerder om te leren dan de ander. Leraren zagen dat bij het geven van les op afstand ook terug. We onderzochten op basis van diverse nationale en internationale onderzoeken welke factoren van invloed zijn op de motivatie van leerlingen en studenten bij afstandsonderwijs. Aan de hand van deze geleerde lessen kunnen scholen in de toekomst effectiever afstandsonderwijs vormgeven.

Geleerde lessen uit onderzoek

Bij de factoren die hieronder worden beschreven viel op dat de meeste gelden voor het primair onderwijs, voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs.

Activerende online lessen

Leerlingen zijn gemotiveerder als ze betrokken worden bij de les en als de inhoud aansluit bij hun kennisbehoefte. Veel leraren kopieerden tijdens de periode van afstandsonderwijs de fysieke les naar een online variant en gaven voornamelijk instructie, terwijl een effectieve online les een ander ontwerp zou moeten hebben. Het alleen maar luisteren maakt ook in de fysieke klas passief, maar online wordt dit effect versterkt. 

Goede ondersteuning door ouders

Met name voor leerlingen in het primair en voortgezet onderwijs is goede ondersteuning en hulp door ouders van belang om de motivatie om schoolwerk te doen te vergroten. Zelfstandig werken aan school vergt best wat van leerlingen en ondersteuning door ouders kan de leerling bijvoorbeeld helpen door te zetten. Ook als een leerling vast zit en de lesstof niet begrijpt, kan de ouder hulp bieden. Maar ouders zijn vaak geen leraar en hebben baat bij ondersteuning vanuit school over de manier waarop zij hun kinderen kunnen begeleiden.

Structuur

Structuur is een van de factoren die maakt dat leerlingen gemotiveerd aan het werk gaan. Een goede structuur zorgt ervoor dat leerlingen meer vertrouwen hebben in hun eigen kunnen en zich competent voelen. Gedurende de periode van afstandsonderwijs heeft een behoorlijk deel van de leerlingen en studenten te weinig structuur ervaren. Zij wisten niet goed wat ze moesten doen en wat er van hen verwacht werd.

Duidelijke en persoonlijke communicatie

Bij het bieden van structuur hoort ook duidelijke en persoonlijke communicatie vanuit de school en de leraar. Dit verduidelijkt niet alleen het leerproces, maar versterkt ook de relatie tussen de leerlingen of studenten met hun leraren. Het gaat daarbij niet alleen om heldere uitleg van de docent over de lesstof, maar juist bij onderwijs op afstand ook over de maatregelen, lesdagen en stages. Zo bleek uit onderzoek in het voortgezet onderwijs dat inhoudelijk contact de motivatie van leerlingen versterkte. Dit hield in dat zij contact en hulp van een specifieke vakdocent kregen als ze dat nodig hadden. 

Sociale cohesie

Hoewel sommige leerlingen het prettig vonden dat ze niet werden afgeleid door klasgenoten, gaven veel leerlingen toch aan het contact met medestudenten te missen. Sociale cohesie helpt bij het stimuleren van een gevoel van verbondenheid. En uit onderzoek weten we dat verbondenheid ertoe kan leiden dat leerlingen gemotiveerder aan het werk gaan. Het bevorderen van sociale cohesie is daarom ook bij afstandsonderwijs belangrijk. 

Een goede werkplek

Goede wifi, een goed device en een rustige werkplek zijn een belangrijke voorwaarde om thuis gemotiveerd aan schoolwerk te werken. Uit onderzoek bleek dat veel leerlingen zo’n goede werkplek hadden, maar dat dit nog niet voor alle leerlingen gold.  

Motivatietheorieën 

De hierboven geformuleerde geleerde lessen zijn deels gebaseerd op motivatietheorieën zoals de zelfdeterminatietheorie. Deze theorie geeft aan dat een leerling die autonomie ervaart, het gevoel heeft de stof aan te kunnen en zich verbonden voelt met de klas vaak gemotiveerd is om te leren. Om dit te bewerkstelligen kan de leraar duidelijke doelen stellen, een heldere structuur bieden, beschikbaar zijn voor vragen en ondersteuning bieden waar nodig, keuzemogelijkheden bieden en de sociale cohesie in de klas met en tussen de leerlingen of studenten bevorderen. De uitdaging ligt erin deze activiteiten ook online goed aan te bieden.

Tips en adviezen

Leerlingen in vrijwel alle sectoren gaven aan ook in de toekomst wel schoolwerk thuis te willen doen. Bijvoorbeeld omdat ze thuis meer leren, zelfstandiger werken of zonder afleiding kunnen werken. Maar wat betekent dat voor de organisatie van uw onderwijs? Hoe motiveert u die leerlingen op afstand?

• Maak online lessen actief. Vermijd lessen met alleen instructie en zenden, maar zorg voor actieve online lessen en sluit aan bij de kennisbehoeften van de leerlingen. Dat kan onder andere via samenwerkend leren. Samenwerkend leren kan ook online plaatsvinden. Bijvoorbeeld via break out rooms of via samenwerkingsopdrachten die de leerlingen in hun eigen tijd als huiswerk met elkaar kunnen doen.
• Onderzoek welke taken zich goed lenen om thuis te doen. Denk aan activiteiten als het maken van oefeningen en toetsen op de computer, werken aan een eigen weektaak, een presentatie of opdracht maken waarbij online informatie moeten worden opgezocht. Ga ook na of dat voor elke leerling geldt of voor een specifieke groep leerlingen.  
• Onderzoek welke lessen zich goed lenen voor afstandsonderwijs. Niet elke les kan online gegeven worden. Inventariseer bij welke lessen dat zou kunnen en welke lessen beter tot hun recht komen op school.
• Houd rekening met motivatietheorieën. Maak online lessen niet alleen actief, maar houd bij het ontwerpen ervan ook rekening met de basisbehoeften autonomie, competentie en verbondenheid.
• Zorg voor structuur. Structuur bieden in de organisatie van het onderwijs en het lesaanbod, maar ook door duidelijk te communiceren over regels en verwachtingen en door positieve feedback en hulp te geven helpt leerlingen thuis gemotiveerd aan de slag te gaan.  
• Vergroot de sociale cohesie. Effectief samenwerken vergroot de sociale cohesie tussen leerlingen. Leraren kunnen hierbij helpen door bijvoorbeeld van tevoren rollen te verdelen of doordat leerlingen elkaars hulp nodig hebben bij het afronden van een taak af te ronden.

Bronnen en onderzoek

Dit artikel is gebaseerd op een groot aantal onderzoeken over de gevolgen van afstandsonderwijs voor de motivatie van leerlingen. Wilt u meer weten of u er verder in verdiepen? Meer informatie vindt u in een van de volgende onderzoeken: 

• De ‘Monitor hybride onderwijs po’ is een onderzoek van Kennisnet en de PO-Raad. Het geeft inzicht in hoe onderwijs op afstand is ingericht en ervaren. Meer over de Monitor hybride onderwijs.
• De ‘Monitor hybride onderwijs vo’ brengt in kaart hoe onderwijs in het voortgezet onderwijs is ingericht en hoe schoolleiders, ict-coördinatoren, docenten, ouders en leerlingen dit hebben ervaren. Meer over de Monitor hybride onderwijs vo.
• 22.000 leerlingen uit het vo vulde een enquête in over hun leermotivatie bij afstandsonderwijs. Lees meer over de uitkomsten van het onderzoek De leerling over leren in coronatijd (vo).
• Save the children onderzocht onder 1.500 jongeren wat de invloed van coronamaatregelen op hen was, hun schoolresultaten en op financieel gebied. Lees het onderzoek En wij dan… De mening van 1500 mbo-jongeren in coronatijd.
• De Inspectie van het Onderwijs onderzocht via de covid-19-monitor wat scholen deden om het onderwijs zo goed mogelijk doorgang te laten geven toen de scholen sloten. Lees de resultaten in het overzichtsartikel Effectief onderwijs.
• Voor dit Europese onderzoeksproject naar afstandsonderwijs en de manier waarop scholen hiermee omgingen en betrokkenen het hebben ervaren, werden 150 stakeholders in 5 lidstaten geïnterviewd. Het onderzoek ‘What did we learn from schooling practices during the covid-19 lockdown?’ is gratis te downloaden op de website van de Europese Commissie.

Meer geleerde lessen

Dit artikel maakt onderdeel uit van de serie “Geleerde lessen van afstandsonderwijs”. Wilt u meer weten of bent u benieuwd naar de andere geleerde lessen? Lees dan ook: