Remco Pijpers
Een leerling die stiekem een docent filmt die boos voor de klas staat. Privéfoto’s van een klasgenoot die op TikTok of in een WhatsApp-groep rondgaan. De verspreiding van dit soort ongewenste beelden gaat razendsnel. We zien inmiddels ook ‘deepnudes’ voorbijkomen. Dat zijn nepbeelden, al dan niet gegenereerd door AI, met een seksuele lading, met gezichten van echte mensen. Hoe moet een school reageren als ongewenste beelden rondgaan? En hoe kan een school problemen voorkomen?
In Spanje zijn onlangs twintig meisjes getroffen, de jongste slechts elf jaar oud. Ze waren onderdeel van seksvideo’s die op scholen rondgingen in WhatsApp-groepen van leerlingen.
Deepfake gebruikt bestaande beelden om een nieuwe foto of video te maken. Deepnudes zijn daar een vorm van: iemands gezicht wordt geplakt op bestaande beelden van een totaal ander persoon in een andere context. Bijvoorbeeld op het lichaam van een pornoactrice. Deepnudes zijn – dankzij geavanceerde AI-technieken in zeer toegankelijke apps – eenvoudig te produceren.
Wat kun je als school doen tegen de verspreiding van ongewenst beelden?
Kennisnet heeft, in 2015 al, in samenwerking met stichting School & Veiligheid en de VO-Raad de leidraad ‘Wat doet u als school met de online verspreiding van ongewenste beelden?’ opgesteld met adviezen en praktische tips. De leidraad bevat ook verwijzingen naar instanties die kunnen helpen. Die leidraad is in 2021 vernieuwd. Enkele highlights daaruit:
Hoe voorkom je problemen met ongewenste beelden en wat te doen als het toch misgaat? Helemaal voorkomen lukt nooit. Maar het is wel mogelijk om een sociaal veilig schoolklimaat te scheppen. Waarin leerlingen en docenten zich veilig genoeg voelen om zich kwetsbaar op te stellen en te praten over wat dikwijls ‘onder water’ blijft. Bertina Greven van stichting School & Veiligheid: “Sociale veiligheid is de basis om te komen tot leren. Wees alert, kijk niet weg en investeer in heldere afspraken die offline én online gelden.”
De gevolgen voor het slachtoffer van de verspreiding van ongewenste beelden, zijn groot en kunnen lang duren. Trouwens, er zijn ook consequenties voor de maker en verspreider ervan, zoals je hieronder kunt lezen.
De meeste leerlingen beseffen niet dat de consequenties van het maken en verspreiden van ongewenste beelden, deepnudes of niet, groot zijn. Seksueel getint materiaal met minderjarigen is kinderporno, of het nou gemaakt is door volwassenen of door kinderen. Maak je als scholier een naaktfoto van jezelf, dan word je volgens de wet beschouwd als producent van kinderporno. Stuur je het door, dan ben je verspreider. Daarmee maak je de ontvanger ervan automatisch bezitter van kinderporno.
Volwassenen hebben misschien hun oordeel klaar over dit tienergedrag, maar velen van ons dragen er net zo goed aan bij. Een filmpje versturen onder het mom van: ‘Kijk dit nou!’ of ‘Vind jij dit ook zo erg?’ is net zo strafbaar en maakt het probleem alleen maar groter. Het is dus belangrijk dat ouders en docenten ook het goede voorbeeld geven.
Wat kun je doen als ongewenste beelden van een leerling of docent ineens overal online staan? En hoe kun je dat voorkomen? In deze leidraad voor het voortgezet onderwijs lees je wat je kunt doen vanuit school.