• Uitleg
• |
• Leermiddelen
• |
• po
• vo

Leermiddelen kiezen op basis van praktijkervaringen én onderzoek

In de teamvergadering liggen drie lesmethoden en opties voor open leermateriaal op tafel. Iedereen heeft een mening. Hoe maak je dan een keuze? Dit artikel laat zien hoe je vooraf samen sterker staat door breed te kijken en goed te onderzoeken wat het beste leermiddel is, voor jullie leerlingen, in jullie context.

Door Anneke van den Broek, Nicky de Vries

19 september 2025

8 minuten lezen

Onderzoeksfase

Het doen van onderzoek – stap 2 in het in het leermiddelenkeuzeproces – omvat meer dan het kijken welke leermiddelen beschikbaar zijn of je laten voorlichten door een adviseur. Zelf onderzoek doen kan je inzicht geven in de mate waarin een leermiddel aansluit bij de onderwijsvisie van je school. Of hoe een leermiddel past bij ontwikkelingen in de samenleving of (nieuwe) inzichten uit de wetenschap. Met breder onderzoek kun je een evidence-informed keuze maken. Hiermee koppel je kennis en ervaring uit de praktijk met kennis en inzichten uit de wetenschap en de onderwijscontext. Daardoor kun je goed onderbouwen wat op jouw school of in jouw klas het beste werkt.

Met breed kijken op basis van data, literatuur en praktijkervaring toetsen we samen of keuzes werken. Dit professioneel handelen vraagt ook lef door soms te durven stoppen met een vertrouwde methode, zodra blijkt dat die niet langer oplevert wat we beogen.

Startpunt bepalen

Voor je daadwerkelijk de literatuur induikt is het belangrijk om met elkaar te bepalen welke vraag- of probleemstelling jullie willen onderzoeken. Onderzoek naar een nieuwe lesmethode vraagt om een ander startpunt dan onderzoek naar bijvoorbeeld een maatschappelijk thema dat leeft op school:

• Wetenschappelijke kennis verzamelen. Stel: je wil als werkgroep een nieuwe methode voor rekenen kiezen. Je kunt dan op zoek gaan naar wetenschappelijke kennis over effectieve manieren voor rekeninstructie.
• De shortlist als startpunt nemen. Je kunt ook starten vanuit de shortlist van leermiddelen en kijken op welke theoretische uitgangspunten deze zijn gebaseerd. Vaak staan die beschreven in de handleiding. Wat is er bekend over deze theoretische uitgangspunten? Soms zijn theorieën waarop methodes zijn gebaseerd, inmiddels achterhaald.
• Met een relevant thema starten. Is kansengelijkheid bijvoorbeeld een belangrijk thema op school? Dan kun je beginnen met informatie over het bevorderen van kansengelijkheid in het onderwijs.

Geschikte informatie vinden

Weet je wat voor informatie je zoekt? Dan is de volgende vraag waar je geschikte informatie vindt. Je hebt daarvoor een aantal opties:

• In vakliteratuur. Vakliteratuur is praktijkgerichte informatie die wetenschappelijke inzichten vertaalt naar de (Nederlandse) onderwijspraktijk, geschreven door wetenschappers, experts, onderwijsprofessionals of een combinatie van deze. Vakliteratuur is vaak makkelijk te vinden en het kost relatief weinig tijd om te lezen en te beoordelen.
• In wetenschappelijke artikelen. Deze verdiepende kennis wordt gepubliceerd in tijdschriften met kwaliteitscontrole door vakgenoten in de vorm van een peer review. Vaak zijn die tijdschriften Engelstalig. Soms kun je van deze artikelen alleen een samenvatting lezen en moet je betalen voor volledig toegang. Het kan ook zijn dat het lastiger is ze te vertalen naar de dagelijkse onderwijspraktijk. Toch kunnen ze waardevolle achtergrond bieden, vooral wanneer je specifieke onderbouwing zoekt bij een thema of aanpak.

Kwaliteit van de informatie duiden

Tot slot is het van belang om de kwaliteit van de gevonden artikelen te bepalen. Maak je gebruik van betrouwbare bronnen voor vak- en wetenschappelijke literatuur zoals in de lijst hieronder? Dan mag je ervan uitgaan dat de kwaliteit goed is. Heb je andere informatie op bijvoorbeeld het internet gevonden? Dan kun je aan de hand van onderstaande aspecten een inschatting maken van de betrouwbaarheid van de informatie:

• bron van de informatie: wetenschappelijke bronnen zijn over het algemeen betrouwbaar.
• auteur: wie is hij of zij, wat is zijn of haar expertise?
• mate van nuance: niets werkt altijd. Als er beperkingen worden genoemd of de invloed van (externe) factoren die van invloed kunnen zijn op de onderzoeksresultaten duidt dat op kwalitatief hoogstaandere informatie.

Je hoeft niet alles te beoordelen als een wetenschapper, maar een kritische blik is belangrijk.

Een leermiddelenkeuze zonder onderzoek is vaak een gok. Met onderzoek en praktijkdata vergroten we niet alleen de kwaliteit van het onderwijs, maar ook het vertrouwen van leraren in hun dagelijks handelen.

Tips en aandachtspunten

Je weet welke vraag- of probleemstelling je wil onderzoeken en waar je relevante informatie vindt. Hoe ga je dan praktisch aan de slag? Hieronder vind je een aantal tips:

• Verdeel taken. Niet iedereen in de werkgroep hoeft het bredere onderzoek te doen. Kijk bij wie deze taak het beste past.
• Spreek af hoe en wanneer je elkaar informeert en neem dat op in je planning. Maak bijvoorbeeld samenvattingen of formuleer stellingen om nieuwe inzichten met elkaar te bespreken.
• Voer een inhoudelijke discussie. Bespreek hoe dat wat je gelezen hebt zich verhoudt tot jullie praktijkervaring en onderwijscontext en welke consequenties dat heeft. Verandert het iets aan de opgestelde keuzecriteria of aan de prioritering ervan? Verandert het je kijk op de leermiddelenmix?
• Bepaal eventuele vervolgstappen. Is er bijvoorbeeld verder onderzoek nodig of scholing?
• Van longlist naar shortlist. Gebruik de informatie om van een longlist naar een shortlist te komen.
• Documenteer het proces. Leg vast welke onderzoeken en bronnen je hebt gebruikt en welke overwegingen je hebt gemaakt. Dit vergemakkelijkt toekomstige keuzes en maakt het proces transparant voor team en schoolleiding.
• Borg de kennis binnen je school. Deel belangrijke inzichten tijdens een studiedag of sectieoverleg en zet ze in een interne kennisbank of gedeelde map.