• Praktijkvoorbeeld
• |
• Leermiddelen
• |
• vo

Leerlingen inspireren, motiveren en verbinden met wiskundevideo's

Er zijn steeds meer mooie praktijkvoorbeelden van onderwijsvernieuwingen waarbij ict of digitalisering een rol speelt. Zo motiveert wiskundedocent Hester Vogels met haar uitlegvideo’s (Wiskunjeleren) dagelijks leerlingen. Niet alleen op haar eigen school UniC, een onderwijsinstelling voor havo en vwo met vernieuwend onderwijs, maar in heel Nederland. "Leraren kunnen hun les over logaritmische functies nu bijvoorbeeld starten met een video waarin iemand van Eneco uitlegt hoe zo’n functie gebruikt wordt."

Door Ditte Ilbrink, Frans Schouwenburg

9 juli 2023

10 minuten lezen

“Leerlingen vinden wiskunde soms gewoon saai en abstract”, vertelt Vogels, die ook actief is in de Nederlandse Vereniging van Wiskundeleraren en Platform Wiskunde Nederland. “Zij raken daardoor gedemotiveerd. Ik begrijp dat, want wanneer zie je nou zo’n ingewikkelde vergelijking in het dagelijks leven? Maar ik ben echt van mening dat iedereen wiskunde kan leren. Bij UniC kreeg ik alle ruimte om aan de gang te gaan met mijn ambitie het vak voor leerlingen overzichtelijk en aantrekkelijk te maken. Leerlingen halen bij ons een havo- of vwo-diploma met meerwaarde. Ze ontdekken wie ze zijn, wat ze willen en wat ze kunnen. Zij ontwikkelen hun talenten, vaardigheden en creativiteit.

“UniC past bij mijn ambities als leraar. Het is een dynamische en uitdagende plek, met onwijs creatieve, kritische en betrokken collega’s. Er heerst hier een gevoel van ‘we doen het samen’. Ik voel me als leraar niet slechts uitvoerder van mijn eigen lessen, maar ook medeverantwoordelijk voor het steeds een beetje beter maken van de school als organisatie. Ik loop over van ideeën, maar ben ook enorm gestructureerd en perfectionistisch. Dat is onder andere mijn toegevoegde waarde op UniC: ik breng overzicht en help bij het optimaliseren van processen.”

Praktijkvideo’s: link naar de ‘echte’ wereld

Vogels helpt leerlingen door structuur en overzicht te geven en ze stapje voor stapje succeservaringen te laten opdoen. Ook doet zij er alles aan om leerlingen te laten voelen dat ze echt gezien worden. Haar contact met leerlingen is laagdrempelig. Daarnaast wil Vogels het wiskundevak aantrekkelijk maken door de aansluiting met de echte wereld te leggen.

“Na mijn studie wiskunde werd ik leraar, maar mijn studievrienden gingen het bedrijfsleven in. Ik vond het superinteressant om te horen hoe zij met behulp van wiskunde de wereld een beetje beter of makkelijker maken. Ik dacht steeds: dit soort verhalen zouden mijn leerlingen moeten horen, maar ik kon die verhalen niet goed genoeg navertellen. Daar ontstond bij mij het idee om video’s te maken waarin we mensen, die in hun werk wiskunde gebruiken aan het woord laten. Via Platform Wiskunde ben ik het project Succesformules in Beeld gestart. Inmiddels hebben we zes video’s opgenomen bij onder andere KLM, ING, HEMA, Eneco en het St. Antonius Ziekenhuis en ik heb er ook bijpassend lesmateriaal bij geschreven. Leraren kunnen hun les over logaritmische functies nu bijvoorbeeld starten met een video waarin iemand van Eneco uitlegt hoe zo’n functie gebruikt wordt om te bepalen of een windturbine op land of op zee moet worden gebouwd. Of ze kunnen een les over statistiek starten met iemand van HEMA die uitlegt hoe groepen statistisch vergeleken worden om de online verkoop van fototaarten te verbeteren.”

Als ik boeken of methodes naar mijn eigen hand zet, voel ik me meer eigenaar van mijn les en dat heeft een positief effect op mijn leerlingen

“Verder hebben we de lesstof op thema gestructureerd. Leerlingen werken met websites die wij zelf hebben gebouwd. We hebben nog wel de licentie van een bekende wiskundemethode en gebruiken daar deels materiaal van, maar zetten dat naar onze eigen hand.”

Vogels heeft in het verleden (ook op andere scholen) met boeken lesgegeven, maar zij merkte dat het haar beperkte om vrij te denken over hoe ze een les wil insteken. Ze voelde zich dan meer een uitvoerder van hoe de methode bedacht was. Terwijl zij veel meer plezier beleeft in het lesgeven door eigen materiaal te maken. Of het materiaal van de methode op een heel eigen manier in te zetten. “Ik ben dus niet tegen boeken of methodes, want ik maak er wel dankbaar gebruik van. Maar door het naar mijn eigen hand te zetten, voel ik me meer eigenaar van mijn les. Ook merk ik dat dit een positief effect heeft op leerlingen.”

Naast Succesformules in Beeld, biedt Vogels leerlingen 2 soorten lesmateriaal op de websites waar zij de afgelopen jaren hard aan heeft gewerkt:

1. Uitlegvideo’s: deze video’s maakte Vogels tussen 2013 en 2017 en staan openbaar op YouTube onder de naam Wiskunjeleren. Daarvan maken veel leerlingen in Nederland gebruik. De uitlegvideo’s zijn prettig voor wie de lessen te snel gaan of voor wie juist vooruit wil werken. Of leerlingen kunnen later terugkijken hoe iets ook alweer werkt.
2. Interactieve opgaven: deze maakte Vogels in de afgelopen 2 jaar via het digitale programma BookWidgets waarmee je heel makkelijk allerlei typen opgaven zelf kunt bouwen. Je kunt opgaven maken waarbij je dingen moet invullen, aan elkaar koppelen, of iets met een grafiek, tabel of afbeelding moet doen. Vervolgens kan Vogels leerlingen live volgen, terwijl ze in de les ermee bezig zijn. Zo kan ze meteen kan zien bij wie het goed gaat of bij wie ze extra moet ondersteunen.

Meer als groep werken geeft balans

“Wat ik ervan geleerd heb? Ik heb altijd als vanzelfsprekend met ict gewerkt. Maar uiteindelijk maken leerlingen hun wiskunde-examen op papier, dus dat betekent dat er in de lessen genoeg aandacht moet zijn voor het netjes op papier uitschrijven van berekeningen. Tot nu toe vormt dat geen probleem, maar het is wel iets om continu alert op te zijn als je veel met ict werkt.”

Ook merkte zij dat als een systeem volledig adaptief is en zich aanpast aan de leerling, een deel van het leerproces verdwijnt. Daarom is zij gezond sceptisch over zaken als adaptief onderwijs en gepersonaliseerd leren. Volgens haar moeten leerlingen leren op zichzelf te reflecteren, zien waar ze fouten maken en op basis daarvan keuzes maken voor de rest van hun leerproces.

Verder zag ze dat flexibilisering indruist tegen socialisering. Daarom wil ze het leren niet té gepersonaliseerd maken. Ze wil juist tegenwicht bieden aan de individualisering van de samenleving. Leerlingen zijn onderdeel van een klas, van een school, van een maatschappij. Binnen de klas laat zij ze daarom continu samenwerken en elkaar helpen. Dat past binnen het systeem van UniC. Om steeds te kunnen samenwerken, moeten de leerprocessen van leerlingen niet te veel uit elkaar lopen. Zij behandelt de klas daarom als een geheel, waarin leerlingen klassikaal stappen zetten, vertragen of versnellen en verantwoordelijkheid voor elkaar nemen.

Vogels op de schaal van het model Flexibel organiseren van onderwijs

Waarom – docent-/leerlinggestuurd – Vogels werkt deels docentgestuurd, deels leerlinggestuurd. “UniC heeft altijd wel de wens gehad dat leerlingen zoveel mogelijk eigenaar worden van hun eigen leerproces. Maar het team zoekt steeds naar hoeveel eigen verantwoordelijkheid een leerling aankan.” Het is volgens Vogels altijd zoeken naar die balans.

Wat – statische/adaptieve inhoud – Voor een groot deel werkt Vogels met een statische inhoud. “Een leraar die zijn eigen inhoud maakt staat anders in het onderwijs. Leerlingen snappen het niet als een leraar steeds zegt: ‘dit stukje uit het boek hoef je niet te lezen/kennen’. Het motiveert leerlingen als je kunt zeggen: ‘ik heb dit voor jullie gemaakt’, ook al heb je het geknipt en geplakt.”

Wanneer – synchroon/asynchroon – De lessen die Vogels voorbereidt, zijn minder tijd- en plaatsafhankelijk door de video’s die ze maakt. Dat maakt dat zij merendeels synchroon werkt. Haar uitgangspunt is een synchrone situatie, maar er zijn allerlei terugkijkmogelijkheden. Zij vindt de verbondenheid van een fysieke klas te belangrijk om dat los te willen laten. Maar zij kan ook met groepen chatten en online gesprekken voeren als zij vanuit huis werkt.

Wanneer – vast/flexibel rooster – Vogels werkt nu vaak met een vast rooster met flexibel aspect. “UniC werkt met zogenoemde V-blokken. Leerlingen kunnen kiezen voor verdieping, versteviging en binnenkort wellicht voor vrije ruimte.” Vogels hecht veel waarde aan het groepsproces. Daarom werkt zij liever met een vast rooster en dan het liefst in kleine groepjes die extra tijd of juist meer uitdaging nodig hebben.

Waar – binnen/buiten school – Het grootste deel van het onderwijs is nu binnen school. Vogels kan wel à la minute switchen naar volledig online als dat nodig is. Daarvoor is technisch alles op orde.

Waar – online/offline– UniC kon snel in coronatijd alles online optuigen, ook doordat UniC deel uitmaakt van een grote scholengroep. “Het is voor leerlingen veel laagdrempeliger om een Teamsbericht te sturen dan een e-mail. De hoeveelheid berichten die leraren daardoor van leerlingen ontvangen, werkt soms wel werkdrukverhogend, dus daarin blijft UniC zoekende naar een balans die voor zowel leerlingen als leraren prettig werkt.”

Hoe – heterogene/homogene indeling – Vogels is voorstander van een homogene indeling om leerlingen naar hetzelfde eindniveau te brengen. “Een individueel traject heeft voordelen, maar de leerlingen die zelfstandig verder kunnen, kunnen sowieso al verder.” Haar stijl is iedereen blijven betrekken, beurten geven en directe feedback geven op haar uitleg. Zo checkt zij iedere keer hoe haar leerlingen ervoor staan.

Samenwerking met collega’s neemt werk uit handen

Vogels doet veel van haar werk in haar vrije tijd. “Maar eigenlijk zou het mooi zijn als elke leraar zoveel tijd zou hebben om zijn onderwijs zelf vorm te geven. De werkdruk is daar veel te hoog voor. Dat maakt een baan als leraar minder aantrekkelijk en dat is heel erg zonde. Er is op landelijk niveau nog veel te doen om de werkdruk te verlagen en het beroep aantrekkelijker te maken. Zo ben ik in 2016 de Facebookgroep Leraar Wiskunde gestart, waarvan nu meer dan 6.000 wiskundeleraren lid zijn en waar wij op dagelijkse basis actief kennis en materiaal uitwisselen.”

Adviezen en tips over inzet van ict

“Ict is voor mij een hulpmiddel om lesmateriaal naar mijn eigen hand te zetten, leerlingen te monitoren en mijn lessen afwisselender te maken. Ict is eigenlijk geleidelijk mijn onderwijs ingerold, ik heb het nooit als doel gehad om ‘meer met ict te doen’. Ik wilde steeds iets bereiken, en ict bleek dan een deel van de oplossing.”

• Laat leerlingen minder afhankelijk zijn van klassikale uitleg op een vaste tijd en plaats en bied meer maatwerk, zoals Vogels doet met de uitlegvideo’s.
• Zet bekende wiskundemethodes naar je eigen hand zonder alles fysiek te knippen, plakken of te kopiëren. Dat heeft Vogels met zelfgebouwde websites gedaan.
• Monitor de voortgang van leerlingen in plaats van over hun schouder in hun schrift mee te kijken. Vogels bedacht hiervoor de interactieve opgaven.
• Breng de toepassingen van wiskunde tot leven in het klaslokaal, zoals Vogels heeft gedaan met het videoproject Succesformules in Beeld.