Willem-Jan van Elk
Bijna alle docenten staan positief tegenover aanvullende leermiddelen, zo blijkt uit het onderzoek. Ze maken er bijna allemaal gebruik van en de helft doet dit frequent. Ze verwachten bovendien dat ze aanvullende leermiddelen in de toekomst vaker gaan gebruiken. Wát ze gebruiken varieert: van korte artikelen en video’s tot en met complete zelfgemaakte lessen.
Maatwerk en kwaliteit
Wat zijn de belangrijkste redenen om aanvullend leermateriaal te gebruiken? Deelnemers aan het onderzoek noemen vooral:
- Beter inspelen op de actualiteit.
- Inspelen op de leerbehoefte en zo maatwerk leveren aan leerlingen.
- De kwaliteit van het onderwijs verhogen. Met name in het mbo ontbreekt hiervoor soms passend en goed lesmateriaal.
Verschillen in gebruik
Docenten hebben verschillende wensen en behoeften bij leermaterialen. De ene docent is in staat om materiaal aan te passen naar eigen wens, of ontwikkelt zelf lesmateriaal. Andere docenten houden liever vast aan de methode en voegen daar iets van anderen aan toe.
Lesmateriaal zoeken en maken kost tijd
Waar lopen docenten tegenaan als ze aanvullend lesmateriaal gebruiken? Docenten geven aan te weinig tijd te hebben voor het zoeken naar lesmateriaal, maar ook dat het lastig is om kwalitatief goed materiaal vinden en dit uit het aanbod te filteren. Ze zoeken leermateriaal dat ze eenvoudig kunnen hergebruiken. Met name in het mbo speelt ook het kostenaspect mee.
Lesmateriaal wordt niet altijd gedeeld
Veel docenten maken gebruik van aanvullend lesmateriaal, en delen zelfgemaakte of aangepaste materialen met collega’s. Tweederde van de docenten deelt weleens materiaal binnen de school. Minder dan de helft deelt het extern met collega’s. Waarom doen ze dat, of waarom niet?
De redenen om het wel te doen zijn met name:
- Het idee dat andere docenten daar ook iets aan hebben, en dat ze bijdragen aan de ontwikkeling van het vakgebied.
- Het krijgen van waardevolle feedback van gebruikers en erkenning van vakgenoten.
De redenen om leermateriaal niet te delen zijn vooral:
- Onzekerheid over de kwaliteit van het zelfgemaakte materiaal. Dit vormt voor veel docenten een barrière om het extern te delen.
- Ze geven daarnaast aan dat ze hier geen tijd voor te hebben of geen behoefte aan hebben.
Wat gebeurt er met de uitkomsten?
Kennisnet en MBO Digitaal zien het belang van het open domein en zetten zich in om randvoorwaarden te verbeteren en barrières weg te nemen. Zo kunnen open leermiddelen eenvoudiger gevonden, gemaakt en gedeeld worden.
Dat gebeurt overigens nu ook al. Er zijn specifieke zoekpagina’s op het open platform Wikiwijs die het zoeken vereenvoudigen. Zoals de zoekpagina speciaal voor het mbo. Op Wikiwijs kunnen docenten ook zelf lesmateriaal maken en delen met collega’s. Daarnaast werken we voortdurend aan het beter vindbaar maken van al het bestaande materiaal via Edurep, een zoekmachine voor het vinden van educatief materiaal.
Aandachtspunten en tips
Het doel van het onderzoek was niet direct om tips of adviezen te geven aan scholen over open leermaterialen. Toch kunnen we op basis van het onderzoek een aantal aandachtspunten meegeven voor het leermiddelenbeleid van scholen. Met deze tips kan de schoolleiding docenten beter ondersteunen.
Geef docenten tijd, ruimte en richting
Docenten willen hun les actueel maken en inspelen op verschillen tussen leerlingen. Dit is mogelijk door een lesmethode aan te vullen en op onderdelen te vervangen. Voor vrijwel alle docenten is tijd echter een belemmerende factor. Het zoeken, beoordelen, aanpassen, zelf maken én delen van materiaal kost namelijk tijd. De school kan hierin helpen door:
- Formuleer een aantal heldere richtlijnen voor docenten, afgeleid van de onderwijsvisie van de school.
- Maak tijd vrij voor docenten die met open leermiddelen invulling willen geven aan die onderwijsvisie.
- Stimuleer samenwerking en kennisdeling in de docententeams en vaksecties rond het gebruiken en maken van aanvullende leermaterialen.
- Geef ambassadeurs van aanvullende en open leermaterialen een podium.
- Wanneer het aanbod in de markt onvoldoende is kan het zijn dat er meer substantieel materiaal ontwikkeld of aangepast moet worden. Zoek dan samenwerking met andere scholen en docenten, en organiseer een gezamenlijk proces om het materiaal te ontwikkelen én actueel te houden.
Stimuleer om te delen
De stap om leermaterialen te delen binnen en buiten de school is voor sommige docenten nog groot. Dat terwijl het delen van goed aanvullend leermateriaal collega’s kan helpen. Feedback op het materiaal kan bovendien de kwaliteit verder verhogen en draagt bij aan de ontwikkeling van het vakgebied. Daarom:
- Verlang van docenten die tijd krijgen om zelf materiaal te ontwikkelen, dat zij het resultaat ook delen met collega’s binnen én buiten de school.
Stimuleer het werken in communities
De grootste belemmeringen om open leermateriaal te gebruiken zitten in praktische zaken. Het materiaal is niet snel vindbaar of niet goed toepasbaar. Er is geen kwaliteitstoets door collega’s. Het materiaal veroudert omdat het onderhoud niet goed is geregeld. Dit soort zaken zijn grotendeels op te lossen door samen te werken in een community van ontwikkelaars. Dit bespaart docenten uiteindelijk tijd en draagt bij aan de professionele ontwikkeling van het vakgebied. Ook dit kan de school stimuleren:
- Sluit aan bij een community
- Wissel goede voorbeelden, best practices en modellen uit voor het delen van aanvullende en vervangende materialen.
- Ontwikkel het materiaal samen en onderhoud het samen
Gerelateerde informatie
Lees ook ‘Wikiwijs: de plek om open lesmateriaal te zoeken, maken en delen’
Lees ook ‘Wikiwijs: de plek om open lesmateriaal te zoeken, maken en delen’
Lees ook ‘De leermiddelenketen in het onderwijs’