We spraken Anika Embrechts van Kennisnetwerk Lerende Leraren, een netwerk van schoolbesturen in Twente. Als onderzoeker en onderwijsexpert initieerde zij in 2017 de professionele leergemeenschap Wetenschap en Technologie. Daaruit volgde in 2019 de professionele leergemeenschap Digitale Geletterdheid. Anika zag namelijk dat digitale geletterdheid steeds belangrijker zou worden in het curriculum, en dat veel leraren aangaven dat ze behoefte hadden aan extra ondersteuning hierbij. Daarom deed ze een oproep in het kennisnetwerk: wie wil aansluiten bij de leergemeenschap Digitale Geletterdheid? Een groep enthousiaste leraren en ict-coördinatoren van verschillende scholen reageerde. Vanuit hun eigen kennis, behoefte en praktijk werken zij nu samen aan digitale geletterdheid-producten voor leraren.
In 5 stappen naar een product
De professionele leergemeenschap Digitale Geletterdheid werkt volgens het boundary crossing model: een werkwijze die draait om de verbinding tussen verschillende schoolpraktijken. Naar hun voorbeeld omschrijven we 5 stappen om te komen tot een nieuw product dat leraren ondersteunt en tot schooltransformatie leidt.
Stap 1. Inventariseer de behoefte
Alle deelnemers brengen hun ontwikkelpunt of vraagstuk rondom digitale geletterdheid in. Dat kan iets uit de klas zijn, of voortkomen uit het strategisch schoolplan. Zolang het maar nuttig voelt voor de onderwijspraktijk.
Stap 2. Stel doelen en maak afspraken
Nu de vragen en behoeften helder zijn, is het tijd om doelen te stellen en afspraken te maken. Wat voor product(en) gaat de leergemeenschap opleveren? Hoe vaak is er overleg? Welke acties zijn daaraan verbonden? En hoe zit het met tijd en middelen? Formuleer dit in een helder en doelgericht plan van aanpak.
Stap 3. Werk samen aan productontwikkeling
Op basis van het plan van aanpak gaat de leergemeenschap zelf ontwikkelen. Het gaat hierbij niet om opnieuw het wiel uitvinden, maar vooral om bouwen op wat al beschikbaar is. Denk bijvoorbeeld aan een andere opzet, extra achtergrondinformatie, of ontwikkeling van specifieke vaardigheden van leraren.
Stap 4. Test het product
Dan kan het ontwikkelde product de praktijk in. Een spannend moment, want de leergemeenschap-deelnemer kan eindelijk een resultaat delen met collega’s. Bijvoorbeeld door het product te introduceren tijdens studiedagen en zo de verbinding met het team te maken. Blijkt daaruit dat het product voldoet? Of zijn er aanpassingen nodig? Alle bevindingen vormen input voor de volgende stap.
Stap 5. Optimaliseer en integreer
Gevoed met de testervaringen optimaliseert de leergemeenschap het product. Daarna kunnen alle scholen uit de leergemeenschap ermee gaan werken. Ook is het dan beschikbaar voor andere, nog niet betrokken scholen in het kennisnetwerk, zodat ook die leraren meer ervaring opdoen met digitale geletterdheid.
Hoe zet u een leergemeenschap op?
Wilt u stappen zetten richting een leergemeenschap voor professionalisering op digitale geletterdheid? Houd dan rekening met het volgende:
Het begint met draagvlak, behoefte en facilitering
- Draagvlak creëren en behouden is noodzakelijk en vraagt doorlopend aandacht. Zowel voor het werken in de leergemeenschap als voor het thema waar het om gaat. Deze taak ligt bij procesbegeleiders.
- Inventariseer persoonlijke, professionele behoeften van leraren of vraagstukken vanuit schoolbeleid. Zolang ze maar voortkomen uit de daadwerkelijke praktijk.
- Een leergemeenschap valt of staat met facilitering. Als voorbeeld: in het Kennisnetwerk Lerende Leraren krijgen leergemeenschap-deelnemers jaarlijks 40 uur gefaciliteerd door hun eigen werkgever, en krijgt elke groep een budget van maximaal 2.000 euro vanuit het kennisnetwerk. Dit maken de kennisnetwerkpartners samen mogelijk.
Daarna komt inrichten, borgen en volhouden
- Werk met maximaal 10 mensen per leergemeenschap, anders verdwijnt de cohesie.
- Wijs 2 procesbegeleiders aan: 1 met een expertrol en 1 voor de groepsdynamiek.
- Maak een planning die aansluit bij de werkstructuur van het onderwijs. Als voorbeeld: stel de leergemeenschap op tijd samen, zodat de uren meekunnen in de jaartaken van deelnemers. Let ook op drukke periodes bij het plannen van bijeenkomsten. Dat is nodig om een continu werkend proces te borgen.
- Wees scherp op verbinding tussen het team van de leergemeenschap-deelnemer, middenmanagement en schoolbestuur.
- Neem de tijd: na 3 jaar bouwen plukken de leergemeenschappen van het Kennisnetwerk Lerende Leraren nu de vruchten van hun ontwikkelwerk en aandacht voor gezamenlijk draagvlak.
Wat wij doen, kan overal. De kern is een gezamenlijke uitdaging vinden om een vliegwiel op te bouwen. Begin klein met een cruciaal vraagstuk uit de regio; iets wat iedereen wil aanpakken. Alleen dan gaan de handen op elkaar.
De succesfactor
Werken in deze leergemeenschap is om meerdere redenen succesvol. Het doet recht aan individuele behoeftes en interesses van leraren, zoekt steeds de verbinding met de werkpraktijk, gaat uit van adequate facilitering, en is ingebed in het schoolbeleid. Ook ligt er een sterke focus op self-efficacy van leraren; het geloof in eigen kunnen door de gemaakte producten te testen in het team. Deze factoren zijn ook herkenbaar vanuit de theorie van effectieve docentprofessionalisering.
Wat levert werken in een leergemeenschap op?
- Doordat leraren naast het lesgeven kunnen werken aan iets anders wat ze interesseert, vinden ze uitdaging in hun beroep. Dat draagt bij aan werkplezier – en dat merken leerlingen.
- Veel voorlopers, zoals ict-coördinatoren ervaren ’taakeenzaamheid’ binnen de eigen school. Bij elkaar komen in een leergemeenschap brengt herkenning, connectie en inspiratie. Ook worden de deelnemers ambassadeur van de school en hun eigen ontwikkeling.
- Een leergemeenschap werkt met onderzoeken, ontwerpen, activerende werkvormen, en nieuwe aanpakken waarbij leraren zelf kennis leren opdoen. Hierdoor ontstaat toekomstgericht onderwijs – een perfecte aansluiting op de digitale wereld waarin leerlingen leven.
- In plaats van aanbodgerichte materialen en overweldigende opleidingen, ontwikkelt de leergemeenschap laagdrempelig professionaliseringsaanbod dat past bij de interesses en vaardigheden van leraren.
Bronnen
- Binkhorst, F. & Poortman, C. (2017). Handleiding: Connecting the DOTS, een praktische werkwijze voor het coachen van Docent Ontwikkel Teams. TechYourFuture
- Bakker A. & Akkerman S.F. (2014). Leren door boundary crossing tussen school en werk.
Gerelateerde artikelen
Lees ‘Professionalisering ict-bekwaamheid van de leraar’
Lees ‘In 4 stappen naar een lerende cultuur op school – ook voor ict-vaardigheid’
Lees de Handreiking Ict-bekwaamheid van de leraar: hoe pakt u dat aan?