Vaardigheden van leerlingen en studenten bij afstandsonderwijs

Om effectief te kunnen leren bij onderwijs op afstand moeten leerlingen en studenten digitaal geletterd zijn en beschikken over zogeheten regulatieve vaardigheden. Regulatieve vaardigheden zijn vaardigheden die betrekking hebben op het zelfstandig kunnen leren. Denk aan plannen, monitoren, evalueren en doorzettingsvermogen. Digitale geletterdheid bestaat uit 4 onderdelen: ict-basisvaardigheden, informatievaardigheden, computational thinking en mediawijsheid. In de onderzoeken is vooral aandacht besteed aan ict-basisvaardigheden en mediawijsheid van leerlingen. Informatievaardigheden en computational thinking zijn onvoldoende onderzocht tijdens de periode van het afstandsonderwijs.

Geleerde lessen uit onderzoek

In de geleerde lessen gaan we op basis van diverse nationale en internationale onderzoeken na wat voor effect de schoolsluiting heeft gehad op de ontwikkeling van vaardigheden van leerlingen en studenten. Deze lessen kunnen scholen in de toekomst gebruiken bij het bieden van flexibel onderwijs. 

Ict-basisvaardigheden

Ict-basisvaardigheden zijn onderdeel van digitale geletterdheid. Leerlingen in met name het primair onderwijs (po) en voortgezet onderwijs (vo) hebben zelf veel vertrouwen in hun digitale vaardigheden. Volgens leraren in het po is het niveau van de digitale basisvaardigheden bij de meeste van hun leerlingen echter nog onvoldoende om digitale technologie functioneel in te zetten bij het leren.

Leerlingen in het vo ontwikkelden zelf hun vaardigheden om digitaal te communiceren, maar waren nog niet gewend om die ook in te zetten om te leren. Wat daarnaast opviel is dat het wel of niet beschikken over digitale vaardigheden de verschillen tussen leerlingen vergrootte. Zo bleek niet elke leerling van huis uit dezelfde of voldoende digitale vaardigheden meegekregen te hebben. Weet een leerling bijvoorbeeld niet goed hoe een tekstverwerkingsprogramma werkt? Dan zal hij of zij daar bij het maken van een werkstuk veel tijd aan kwijt zijn. Dit gaat ten koste van de tijd die aan de inhoud besteed kan worden. 

Regulatieve vaardigheden

Leerlingen in het vo hebben over het algemeen wat minder moeite om zelfstandig aan de slag te gaan dan leerlingen in het po. Maar ook in het vo vragen de uitdagingen waar leerlingen tegenaan lopen bij het omgaan met digitale media en technologie veel van hun regulatieve vaardigheden. Hoe ordenen zij hun werkomgeving zodat ze overzicht houden over hun taken? Hoe houden zij hun aandacht bij de les, terwijl overal om hen heen verleidingen zijn? Deze uitdagingen werden door afstandsonderwijs beter zichtbaar. 

Mbo-studenten krijgen vooral praktijkgericht onderwijs. Juist dat viel weg tijdens het sluiten van de scholen. Studenten hebben zich in deze periode dan ook meer beziggehouden met het aanleren van kennis dan met het leren van vaardigheden, terwijl zij de behoefte hadden om meer met beroepsgerichte vaardigheden te ontwikkelen. Een grote groep van deze meestal praktisch ingestelde studenten had tijdens het online onderwijs dan ook veel last van afleiding. Ze vonden het moeilijk om zichzelf te motiveren en hun werk te structureren.

Mediawijsheid

Mediawijsheid is een onderdeel van digitale geletterdheid. Onder mediawijsheid valt ook omgaan met privacy en beveiliging. Leraren zagen bij afstandsonderwijs dat po-leerlingen weinig of onvoldoende kennis hadden van dit onderwerp. Dit merkten leraren met name als het ging om wachtwoordsterkte. Ook moesten leraren leerlingen op weg helpen bij het veilig gebruiken van digitale omgevingen en online accounts.

Tips en adviezen

• Faciliteer een goede ict-infrastructuur. Werken aan digitale basisvaardigheden kan niet zonder een goede ict-infrastructuur. Zorg daarom voor een goede en stabiele internetverbinding en sterk wifi-netwerk. En zorg dat alle leerlingen over een device beschikken om hun schoolwerk op te kunnen doen of om lessen te volgen.
• Breng de digitale geletterdheid van leerlingen in kaart. Door nu in kaart te brengen welke basis nodig is voor leerlingen en aan welke vaardigheden nog  gewerkt moet worden, kan in de ontwikkeling van digitale geletterdheid van de leerling een belangrijke stap worden gezet en kunnen achterstanden in de toekomst voorkomen worden.
• Help leerlingen en studenten bij de ontwikkeling van regulatieve basisvaardigheden. Goed ontwikkelde regulatieve vaardigheden ondersteunen de ontwikkeling van digitale vaardigheden. Leer ze bijvoorbeeld hoe ze hun werkplek ordenen zodat zij overzicht houden en geef ze handvatten om met verleidingen om te gaan.
• Ga aan de slag met praktijkgerichte vaardigheden. Laat mbo-studenten bijvoorbeeld klusjes doen op school of tijdens vrijwilligerswerk. Door hier praktijkopdrachten aan te koppelen kunnen zij stagepunten verdienen en studievertraging voorkomen of inlopen.

Praktijkvoorbeeld

Om efficiënt te kunnen leren bij afstandsonderwijs, is het belangrijk dat leerlingen informatie kunnen organiseren en prioriteren. Biopsycholoog Jay Borger legt op basis van wetenschappelijk onderbouwde technieken uit hoe leraren hun leerlingen hierbij kunnen helpen en geeft tips. Lees het praktijkvoorbeeld op voortgezetleren.nl.

Bronnen en onderzoek

Dit artikel is gebaseerd op een groot aantal onderzoeken over toetsen en evalueren bij afstandsonderwijs. Wilt u meer weten of u er verder in verdiepen? Meer informatie vindt u in een van de volgende onderzoeken:

• De ‘Monitor hybride onderwijs po’ is een onderzoek van Kennisnet en de PO-Raad. Het geeft inzicht in hoe onderwijs op afstand is ingericht en ervaren. Meer over de Monitor hybride onderwijs po.
• De ‘Monitor hybride onderwijs vo’ brengt in kaart hoe onderwijs in het voortgezet onderwijs is ingericht en hoe schoolleiders, ict-coördinatoren, docenten, ouders en leerlingen dit hebben ervaren. Meer over de Monitor hybride onderwijs vo.
• Ares Hogeschool Wageningen en ECBO deden onderzoek naar de impact van de pandemie op studenten en docenten in het mbo. Lees het onderzoek op de website van Research Gate.
• Voor dit Europese onderzoeksproject naar afstandsonderwijs en de manier waarop scholen hiermee omgingen en betrokkenen het hebben ervaren, werden 150 stakeholders in 5 lidstaten geïnterviewd. Het onderzoek ‘What did we learn from schooling practices during the covid-19 lockdown?’ is gratis te downloaden op de website van de Europese Commissie.

Meer geleerde lessen

Dit artikel maakt onderdeel uit van de serie “Geleerde lessen van afstandsonderwijs”. Wilt u meer weten of bent u benieuwd naar de andere geleerde lessen? Lees dan ook: