Expliciete keuzes maken
Het professionaliseren van de ict-bekwaamheid van de leraar wordt door schoolbesturen op verschillende manieren aangepakt. Denk bijvoorbeeld aan:
- informatiebijeenkomsten
- studiedagen
- intensieve mastertrajecten
- kortlopende cursussen en trainingen
- coaching en intervisie
- deelname aan een netwerk
- externe teamscholingsdagen.
De keuze voor een manier kan impliciet of expliciet gemaakt worden. Impliciete keuzes zijn meestal onbewust. Denk aan ideeën over leerdoelen, de aard van het onderwerp of de setting waarin het best geleerd wordt. Expliciete keuzes daarentegen, zijn bewuste, specifieke en concrete keuzes.
Onderzoek (Van Veen, 2010) laat zien dat expliciete samenhangende keuzes professionalisering effectiever maakt. Stelt u zichzelf daarom eens de vraag: hoe expliciet maakt ons schoolbestuur de keuzes over het professionaliseren van ict-bekwaamheid?
Model voor effectieve professionalisering
Recent onderzoek (Horvers 2020) naar professionalisering van leraren op het gebied van onderwijsinnovatie met ict, laat zien dat er 3 domeinen zijn die effectiviteit beïnvloeden:
- Kenmerken van de leraar
Hierbij gaat het om individuele behoeftes en interesses, motivatie en identiteit. Leraarprofessionalisering blijkt effectiever als rekening wordt gehouden met de kenmerken waarmee leraren starten, zodat maatwerk kan worden geleverd. - Kenmerken professionalisering
Binnen dit domein gaat het om vorm en inhoud van de professionalisering. Doelgerichtheid, activerende werkvormen en verbinding met de eigen praktijk maken leren effectiever. - Facilitering
Dit is de context waarin de professionalisering plaatsvindt, maar ook de ondersteuning vanuit de organisatie. Facilitering is een belangrijke voorwaarde voor leraarprofessionalisering. Voordat de professionalisering kan beginnen, is het belangrijk dat de context en de randvoorwaarden op orde zijn.
In onderstaand model beschrijven de onderzoekers de onderlinge samenhang tussen deze 3 domeinen. Let op: Het model is ontwikkeld in de context van het hoger onderwijs. Wij denken dat het model ook relevant is voor andere onderwijssectoren.
Kenmerken van de leraar
Wat vinden, kunnen en kennen leraren? Uit onderzoek (Horvers, 2020) komt naar voren dat professionaliseren effectiever is als rekening wordt gehouden met verschillen tussen leraren. Het leveren van maatwerk is dus erg belangrijk.
Individuele behoeftes en interesses van leraren
Sluit aan bij wat en hoe leraren willen leren. Maatwerk lijkt motiverender te zijn dan een generieke training.
Voorkennis
Inventariseert wat de huidige kennisbasis is van de leraren. Vanuit deze kennisbasis kunt u de vaardigheden verder ontwikkelen.
Self-efficacy (geloof in eigen kunnen)
Voor leraren die hun eigen vaardigheden hoger inschatten, kunt u professionalisering anders vormgegeven dan voor leraren die de eigen vaardigheden lager inschatten. Professionalisering kan invloed hebben op de mate van self-efficacy. Als leraren ervaren dat een nieuw aangeleerde vaardigheid goed werkt in hun eigen onderwijspraktijk, zal het geloof in het eigen kunnen toenemen.
Motivatie
Een gebrek aan intrinsieke motivatie kan negatieve invloed hebben op de professionalisering. De intrinsieke motivatie kan vooraf bespreekbaar gemaakt worden. Extrinsieke motivatie kan vanuit de instelling worden gerealiseerd, bijvoorbeeld door waardering te tonen en de verbinding met de HR-cyclus te maken. Motivatie kan ook het doel of de uitkomst van professionalisering zijn. Wanneer de professionalisering als succesvol of waardevol wordt ervaren, zullen leraren gemotiveerder zijn zich te blijven ontwikkelen.
Professionele identiteit
Hierbij gaat het om de kritische reflectie op de kernopvattingen over goed leraarschap. Dit heeft een positieve invloed op de toepassing van onderwijsinnovatie met ict.
Teacher beliefs
Dit omvat de overtuiging wat goed onderwijs is en hoe leerlingen leren. Voor professionalisering op onderwijsinnovatie met ict is het van belang om de overtuigingen van leraren over wat goed onderwijs is, expliciet te maken en daarop te reflecteren.
Betrokkenheid
In hoeverre heeft de onderwijsinnovatie een toegevoegde waarde? Het ervaren van de toegevoegde waarde voor het onderwijs heeft positieve invloed op de kans dat docenten de betreffende onderwijsinnovatie met ict implementeren in hun eigen onderwijspraktijk. Betrokkenheid is extra van belang bij leraarprofessionalisering in teamverband: leraren zijn dan wederzijds afhankelijk van elkaar.
Verantwoordelijkheid
De mate waarin leraren zich verantwoordelijk voelen voor het ontwikkelen van hun onderwijs en het bereiken van effecten bij studenten, heeft sterke invloed op de effectiviteit van het professionaliseringstraject.
Professionalisering
Voor het vormgeven van professionaliseren zijn onderstaande kenmerken effectief.
Actief leren
- Organiseer een programma waarin leraren actief kunnen participeren.
- Biedt ruimte om te experimenteren met nieuwe vaardigheden en instrumenten in de eigen context.
- Programmeer een mix van werkvormen om recht te doen aan verschillen tussen leraren (zie ook de reflectie op maatwerk bij kenmerken van de leraar).
Doelgerichtheid
De professionalisering kan toewerken naar een doel. Om dat te realiseren moeten leraren inspraak hebben in de doelen. Ook moeten deze gezamenlijke doelen aansluiten bij de individuele doelen van de leraren zelf. Tip: bied ondersteuning bij het formuleren van dit doel.
Verbinden met de werkpraktijk
De professionalisering moet gericht zijn op de onderwijspraktijk van leraren. U kunt dit mogelijk maken door:
- de theorie te koppelen aan praktijksituaties,
- het leren op de werkplek of in directe verbinding met de werkplek
- het uitwisselen van succeservaringen met collega’s.
Samenwerken
Samenwerkend leren kan bijdragen aan gedragsverandering; een verandering in de mentale modellen van leraren. De samenwerking kan zich richten op het oplossen van concrete problemen (ontwerpend leren) of het delen van ervaringen en het onderzoeken van de eigen praktijk.
Transformatief leren
Bij transformatief leren gaat het om het dieper leren, over de eigen mentale modellen. Dit kan bijvoorbeeld door samen te werken in multi-disciplinaire teams of met collega’s uit andere onderwijsinstellingen.
Daarnaast is er uiteraard de inhoud van het professionaliseren. Uit onderzoek blijkt dat de inhoud van de professionalisering zich naast ict-bekwaamheid, kan richten op didactisch redeneren over de inzet van ict in het onderwijs.
Ook belangrijk is hoe het handelen van de leraar zich verhoudt ten opzichte van het team of de schoolorganisatie.
Facilitering
Op instellingsniveau zijn deze bouwstenen ondersteunend aan leraarprofessionalisering:
Visie op onderwijsinnovatie met ict
Een heldere visie op onderwijsinnovatie en ict kan inspireren en helpen de verschillende teams en ondersteuning te verbinden.
Beleid van de instelling
Het is belangrijk dat de docentprofessionalisering is ingebed in de het schoolbeleid.
Cultuur om te leren
In een cultuur om te leren is er ruimte voor (kritische) reflectie, feedbackgesprekken tussen medewerkers onderling, samenwerking, wederzijds vertrouwen en tijd om te experimenteren en ervaringen te delen. De aanwezigheid van deze cultuur in de instelling bevordert de mate waarin de professionalisering succesvol en blijvend is.
Ict-infrastructuur
Een goede ict-infrastructuur is voorwaardelijk voor de integratie van ict in het onderwijs. Het gaat dan om de beschikbaarheid, toegankelijkheid en kwaliteit van up-to-date software en hardware, waaronder geschikte programma’s en digitale leermaterialen die het leren en lesgeven ondersteunen.
Wat betreft de facilitering zijn er ook noodzakelijke voorwaarden om leraarprofessionalisering te laten werken:
- Ondersteuning vanuit bestuur en schoolleiding. Leidinggevende kunnen als rolmodel het belang tonen, daarnaast hebben zij invloed op de (lerende) cultuur in de teams.
- Het beschikbaar maken van voldoende tijd voor leraren om te professionaliseren.·
- Langer doorlopende professionaliseringsprogramma’s omarmen, zodat professionaliseren onderdeel van de identiteit wordt.
Uw redenering?
Wij nodigen u uit uw eigen leraarprofessionalisering te verbinden met de bouwstenen via de reflectievragen. Wellicht heeft u geconstateerd dat diverse bouwstenen op hun plek zijn in uw leraarprofessionalisering en andere op meer afstand.
Is dat erg? Het model geeft een uitputtend overzicht van de variabelen voor effectieve leraarprofessionalisering die nu bekend zijn. Ze zullen niet allemaal in elke professionaliseringsactiviteit een plek kunnen of moeten hebben. Afhankelijk van de doelgroep, doelen van de professionalisering en de specifieke situatie in uw schoolbestuur past een aanpak waarin een selectie van bouwstenen is verwerkt.
Is het betekenisvol? Het biedt een eerste inzicht in de keuzes die (impliciet of expliciet) zijn gemaakt in uw aanpak. Het kan reden zijn om te onderzoeken op basis van welke afwegingen bouwstenen wel / niet gebruikt worden of om te onderzoeken niet gebruikte bouwstenen de effectiviteit van de professionalisering kunnen verbeteren. Zo worden stap voor stap de keuzes in de professionalisering expliciet gemaakt.
Van bouwsteen naar concrete professionaliseringsaanpak
Hoe kunt u bouwstenen vertalen in een concrete professionaliseringsaanpak? Welke voorbeelden zijn er van effectieve professionaliseringprogramma’s op ict-bekwaamheid waarin de bouwstenen te zien zijn?
Binnenkort vindt u hier een serie van praktijkvoorbeelden waarin de verbinding wordt gemaakt tussen concrete aanpakken van professionaliseren en de bouwstenen.
Bronnen
- Horvers, A., Uerz, D., Hopster-den Otter, D., ter Beek, M. (2020) Bouwstenen voor effectieve docentprofessionalisering in het hoger onderwijs gericht op onderwijsinnovatie met ict. Literatuurverkenning. Utrecht: Versnellingsplan Onderwijsinnovatie met ICT.
- Van Veen, K., Zwart R.C., Meirink, J.A., en Verloop, N. (2010). Professionele ontwikkeling van leraren, een reviewstudie naar effectieve kenmerken van professionaliseringsinterventies van leraren. ICLON / Expertisecentrum Leren van Docenten