- Opinie
- |
- Professionalisering leraar
- |
- po
- vo
- mbo
'Zo wordt je school een lerende organisatie'
"Hoe sterker een school als lerende organisatie functioneert, hoe beter ze kan inspelen op nieuwe ontwikkelingen en deze passend kan inzetten," stelt dr. Anje Ros, lector ‘Goed leraarschap, goed leiderschap’ bij Fontys Hogeschool. Met haar onderzoek draagt ze bij aan innovaties in het onderwijs. Tijdens OnderwijsInzicht 2026 vertelt ze over de school als lerende organisatie: hoe voer je duurzame veranderingen door, hoe maak je optimaal gebruik van ICT en coaching, en hoe ontwikkel je een cultuur van samenwerking en groei?
Door de redactie
Hoe kun je als school een lerende organisatie zijn?
“Het gaat erom hoe een school wendbaarder kan worden en vanuit een heldere visie nieuwe initiatieven kan ontwikkelen, zodat deze echt duurzaam zijn en beklijven. Veel innovaties, ook op het gebied van ICT, blijken achteraf niet effectief en verdwijnen vaak weer. Ik wil laten zien hoe je dat kunt voorkomen en ervoor kunt zorgen dat veranderingen blijvend en betekenisvol zijn binnen de school.”
Hoe pak je dat aan?
“Ik geloof in de kracht van het evidence-informed werken, samen met collega’s. Door het combineren van kennis uit wetenschappelijk onderzoek met praktijkervaring, kan het onderwijs verbeteren. Op onderwijskennis.nl plaatsen we op wetenschappelijke literatuur gebaseerde handvatten, en uit de praktijk steunen we op de expertise van leraren: wat hebben leerlingen nodig, wat zien zij zelf, wat zijn kansen? Op basis daarvan bepalen we wat we gaan aanpassen.”
Anje Ros op OnderwijsInzicht 2026
'Goed leraarschap, goed leiderschap'
En hoe kunnen scholen meer systematisch werken aan schoolontwikkeling?
“Met de Leidraad Werken aan onderwijsverbetering bieden we scholen een houvast om hun onderwijs stap voor stap te verbeteren. Doordat dit gebeurt volgens een cyclisch proces van verkennen, verdiepen, analyseren, besluiten, implementeren, monitoren, bijstellen en borgen, ontstaat een continu proces van leren en ontwikkelen binnen de school. De leidraad ondersteunt bij zowel kleine aanpassingen als grotere veranderingen, die kunnen voortkomen uit maatschappelijke ontwikkelingen, overheidsbeleid of initiatieven van de school zelf. Zo wordt lesgeven makkelijker en wordt de kwaliteit van het lesgeven beter, wat leidt tot betere leerprestaties.”
Wat kunnen scholen zoal doen om veranderingen ook echt structureel en effectief in te voeren?
“Het klinkt vrij simpel, maar scholen reageren vaak ad hoc of op gevoel op nieuwe ontwikkelingen. Je kunt beter van tevoren bedenken wat je wilt bereiken, waarom, en of het bij je visie past, en heel zorgvuldig kiezen zodat er meer vertrouwen is dat dat de juiste keuzes zijn. Zo voorkom je dat het team snel terugvalt in oude routines, want wat je wilt is gedragsverandering, en dat is niet eenvoudig. Gedragsverandering lukt alleen als je weet dat het nieuwe gedrag beter én haalbaar is. Dus dat je weet dat je het wilt en kúnt. Het samen doen scheelt daarbij enorm. Dat leidt tot collective efficacy: samen heb je het gevoel dat het gaat lukken en weet je dat je goed bezig bent voor de leerlingen. Dat draagt bovendien enorm bij aan het werkplezier van leraren en leerprestaties van leerlingen.”
En hoe realiseer je als school collective efficacy?
“Recent onderzoek laat zien dat er verschillende voorwaarden zijn om collective efficacy te kunnen realiseren. Ik maak gebruik van het model van Marco Kools, dat weer is gebaseerd op dat van Marsick en Watkins. Kools vertaalde hun model naar het onderwijs en samen met Annemarie Neeleman ben ik bezig om het verder te vertalen naar een ‘Zelfscan Lerende Organisatie’ voor scholen. Hierin beschrijven we zeven dimensies die met elkaar samenhangen en samen een lerende organisatie vormen.”
Zeven dimensies voor een lerende schoolorganisatie
- Gedeelde visie op leren: is er een gezamenlijke visie binnen de school?
- Professionele ontwikkeling van teamleden: is er een cultuur gericht op het leren van onderwijsprofessionals?
- Teamleren en samenwerking: werken onderwijsprofessionals effectief samen?
- Samenwerking met partners: wordt er samengewerkt met externe partners?
- Onderzoeks- en innovatiecultuur: is er ruimte en aandacht voor evidence-informed werken?
- Lerend en gespreid leiderschap: is leiderschap gespreid binnen de school en gericht op een leer- en onderzoekscultuur?
- Organisatorische voorwaarden: zijn tijd, ruimte, communicatie, ICT en systemen voldoende aanwezig om leren en samenwerking te ondersteunen?
“Deze dimensies zijn voorwaardelijk aan elkaar verbonden. Zonder een gezamenlijke visie is effectief leiderschap niet mogelijk; een leercultuur ondersteunt het samenwerken aan onderwijsinnovatie. Evidence-informed werken speelt hierbij een ondersteunende rol. Elke dimensie hebben we verder uitgewerkt in vijf subdimensies, elk gedetailleerd beschreven in vijf fasen waarin we weergeven hoe het er in de praktijk uitziet: wat doet de school concreet, wat zou de volgende stap kunnen zijn?”
ICT is geen doel op zich. Het is een ondersteunend instrument dat leren, samenwerking en leiderschap binnen de schoolorganisatie faciliteert
En wat is daarbij de rol van ICT?
“ICT is geen doel op zich. Het is een ondersteunend instrument dat leren samenwerken en leiderschap binnen de schoolorganisatie faciliteert. Het kan een rol spelen, maar altijd als middel. We vragen ons af hoe ICT kan worden ingezet, en wanneer wel en wanneer niet. Daarbij monitoren we meteen: is het haalbaar, kost het veel tijd, is er genoeg expertise of is er bijvoorbeeld coaching nodig? Moet het rooster worden aangepast of het curriculum anders worden ingedeeld om het werkbaar te maken en het te laten passen in het geheel? Want het is wel belangrijk dat het in het geheel past en bij leraren tot de overtuiging leidt dat ze met goed onderwijs bezig zijn.”
“ICT speelt binnen verschillende lagen van ons model een rol en is binnen scholen vooral een hulpmiddel dat leren en samenwerken ondersteunt. De systemen kunnen administratieve taken verlichten, feedback makkelijker maken en samenwerking tussen collega’s stroomlijnen, maar hun waarde hangt af van hoe ze passen bij de visie van de school. Het gaat erom dat technologie niet op zichzelf staat, maar bijdraagt aan de manier waarop leraren en leerlingen leren en ontwikkelen. De manier waarop ICT wordt ingezet moet soms worden aangepast op basis van de monitoring. Dat kan heel snel, bijvoorbeeld in een teambijeenkomst: hoe loopt het, wat vinden wij ervan en wat vinden de leerlingen ervan? Daarbij moet je de werkzame mechanismen overeind houden, zodat leerlingen beter gemotiveerd zijn of dat het betere leerprocessen op gang brengt.”
“Tegelijkertijd vraagt ICT om goed toezicht, omdat het ook onverwachte effecten kan hebben, bijvoorbeeld in de interactie tussen leerlingen of bij het gebruik van AI. Door te blijven volgen hoe de systemen worden gebruikt, en waar nodig bij te sturen, kan ICT echt een middel worden om de kwaliteit van onderwijs te versterken en de gezamenlijke doelen van de school te realiseren.”
Je noemt coaching rond ICT. Wat bedoel je daarmee?
“Sommige leraren richten zich meer op data en veiligheid, terwijl andere zich focussen op hoe ICT kan worden ingezet voor de leerlingen. Dit biedt de mogelijkheid dat sommige leraren zich specialiseren, op hun thema ontwikkelingen bijhouden en als coach optreden: collega’s meenemen, goed informeren en ze helpen de juiste keuzes te maken. Daarvoor is een cultuur van samenwerking en het geven én vragen van feedback essentieel. Dit hangt nauw samen met de cultuur binnen een school: hoe sterker een school als lerende organisatie functioneert, hoe beter ze kan inspelen op nieuwe ontwikkelingen en deze passend kan inzetten. Zonder die expertise moeten schoolleiders besluiten nemen over zaken waar ze zelf onvoldoende kennis van hebben. Leraren die zich specialiseren kunnen als coach deze kennis en begeleiding bieden, zonder dat ze daarvoor een hogere of managementfunctie hoeven te bekleden.”
En welke rol spelen schoolbesturen hierin?
“De rol van het schoolbestuur is groot. Daarom zijn we nu ook bezig met een versie van de zelfscan voor besturen te maken. Die kunnen de scholen als lerende organisaties weer verder bevorderen en ondersteunen, zodat de systemen op bestuursniveau op orde zijn en ook het beleid daarop, en zodat scholen ook van elkaar kunnen leren. Besturen kunnen dan een coachende rol spelen naar de hele lerende organisatie.”