Gelijke kansen bij afstandsonderwijs

We spreken van gelijke kansen in het onderwijs wanneer factoren als het opleidingsniveau van ouders, de financiële situatie en de achtergrond geen rol spelen bij het behalen van resultaten voor leerlingen en studenten. Bij afstandsonderwijs is er geen scheiding meer tussen school en thuis, waardoor de thuissituatie direct invloed heeft op de leerresultaten en verschillen tussen leerlingen. Gelijke kansen zijn daarom een belangrijk aandachtspunt bij les op afstand.

Geleerde lessen uit onderzoek

Leerachterstanden komt in het onderwijs helaas altijd voor. Door de coronacrisis werd alleen ineens beter zichtbaar welke leerlingen (meer kans op) achterstanden hadden en welke niet. Daarnaast liepen sommige leerlingen door het afstandsonderwijs leervertraging op waardoor leerachterstanden soms nog groter werden. Uit nationaal en internationaal onderzoekt blijkt dat er een aantal factoren zijn die kansengelijkheid bij les op afstand vergroten:

Rol thuissituatie

Bij afstandsonderwijs speelt de thuissituatie van leerlingen en studenten een grote rol bij het leren. Leerlingen met een lage sociaaleconomische status, een kwetsbare thuissituatie of uit eenoudergezinnen liepen de grootste leervertraging op.

Rol van ouders

De rol van ouders wordt met name in het po en vo groter bij afstandsonderwijs. Daar staat tegenover dat niet elke ouder in dezelfde mate in staat is om zijn of haar kind te helpen. Dat heeft verschillende oorzaken. Bijvoorbeeld een laag opleidingsniveau, meertaligheid, geldgebrek of onvoldoende tijd door werk. Ook de digitale vaardigheden van ouders spelen een rol. Sommige leerlingen hadden daardoor ouders die beter konden helpen bij het online leren dan anderen.

Toegang tot digitale en educatieve middelen

Toegang tot digitale en educatieve middelen zijn een belangrijke basisvoorwaarde voor kansengelijkheid bij les op afstand. Denk hierbij aan een rustige werkplek, een eigen goedwerkende laptop of tablet, de juiste onderwijssoftware,  een goede internetverbinding en middelen zoals boeken, stiften, papier en kleurpotloden. Tijdens de periode van afstandsonderwijs had niet iedere leerling hier toegang toe.

Digitale vaardigheden

De digitale vaardigheden van leerlingen spelen – naast hun toegang tot digitale middelen – een grote rol. Kansenongelijkheid neemt toe als iedereen toegang heeft tot dezelfde middelen, maar alleen bepaalde groepen er hun voordeel mee weten te behalen. De achtergrond van leerlingen is gerelateerd aan hun digitale vaardigheden: leerlingen met een hogere sociaaleconomische status zijn vaak digitaal vaardiger. Doordat leerlingen met een lage sociaaleconomische status minder goede digitale vaardigheden hebben, lopen zij tijdens afstandsonderwijs meer leervertraging op.

Tips en adviezen

Wat kunt u doen om kansengelijkheid bij afstandsonderwijs te bevorderen? 

• Haal sommige leerlingen naar school. Voor sommige leerlingen blijft het belangrijk om naar school te kunnen, bijvoorbeeld omdat zij thuis onvoldoende begeleiding kunnen krijgen, een onveilige thuissituatie hebben, of geen goede plek hebben om te werken of zich te concentreren.
• Differentieer ook bij les op afstand. Ga met elkaar na hoe de school goed kan differentiëren bij les op afstand, zodat de verschillen tussen leerlingen en studenten niet toenemen door hun verschil in thuissituatie.
• Effectieve interventies voor het tegengaan van achterstanden. Effectieve interventies om achterstanden tegen te gaan zijn: leraarprofessionalisering, één-op-één begeleiding en peer tutoring. Deze interventies verbeteren de basiskwaliteit van het dagelijkse onderwijs, en hebben daardoor een langdurig effect.
• Begeleid ouders. Het is belangrijk dat ouders bij les op afstand goed geholpen en begeleid worden.
• Bied studieplekken aan. Mbo-scholen kunnen ruimtes beschikbaar stellen voor jongeren die thuis geen goede plek hebben om te werken en daarbij ruime openingstijden hanteren. 
• Bied zelf stages aan. Een mogelijke aanpassing in een situatie waarin studenten niet naar hun stage kunnen is het aanbieden van stages op de scholen zelf.

Praktijkvoorbeeld

4 leraren vertellen over hun ervaringen met thuisonderwijs in coronatijd, wat ze geleerd hebben en nu anders gaan doen in het artikel Meer zicht op kansen die kinderen vanuit huis krijgen op gelijke-kansen.nl.

Bronnen en onderzoek

Dit artikel is gebaseerd op een groot aantal onderzoeken over gelijke kansen van leerlingen en studenten tijdens afstandsonderwijs. Wilt u meer weten of u er verder in verdiepen? Meer informatie vindt u in een van de volgende onderzoeken:

• De Inspectie van het Onderwijs roept het onderwijs in het rapport De Staat van het Onderwijs 2021 op om niet alleen de corona-achterstanden in te halen maar ook om het onderwijs te innoveren.
• Het Nationaal Cohortonderzoek Onderwijs beschrijft de gevolgen van de coronacrisis op de leergroei van leerlingen in het po. Lees meer over hun bevindingen in de factsheet ‘Sommige leerlingen extra gedupeerd door eerste schoolsluiting’.
• Onderzoeksinstituut LEARN! onderzocht via literatuurstudie de effectiviteit van de meestvoorkomende interventies om achterstanden in te halen. Lees meer in het onderzoek ‘Eindrapport onderzoek covid-19 regeling inhaal- en ondersteuningsprogramma’s’. 
• Save the children onderzocht onder 1.500 jongeren wat de invloed van coronamaatregelen op hen was, hun schoolresultaten en op financieel gebied. Lees het onderzoek ‘En wij dan… De mening van 1500 mbo-jongeren in coronatijd’.
• Cito onderzocht hoe de leervertragingen in het po zijn ingelopen. Lees meer in het onderzoek ‘Leervertragingen basisonderwijs deels ingelopen. Maar cito-onderzoek laat zien: juich niet te vroeg’.
• De Universiteit van Stockholm en van Oxford onderzochten welke invloed het wegvallen van face-to-face instructie had op de leerresultaten van leerlingen in het po. Lees meer in het onderzoek ‘Learning Loss Due to School Closures During the covid-19 Pandemic’. 

Meer geleerde lessen

Dit artikel maakt onderdeel uit van de serie “Geleerde lessen van afstandsonderwijs”. Wilt u meer weten of bent u benieuwd naar de andere geleerde lessen? Lees dan ook: