Effectief lesgeven in digitale geletterdheid

Digitale vaardigheden leer je niet vanzelf: als gids voor de leerling zijn leraren onmisbaar. Het is nodig dat zij de taak op zich nemen om leerlingen te helpen informatie te zoeken, deze te beoordelen en doelbewust te gebruiken. Zonder deze begeleiding blijven leerlingen vaak verloren in de ongestructureerde wereld van internet. Dat wil ook zeggen dat het uitbesteden van digitale geletterdheid aan digitale programma’s niet vanzelf leidt tot digitaal geletterde leerlingen. Er zijn goede programma’s, zoals Basicly, maar de leraar maakt het verschil.

Een goede bron voor het vinden van je weg op internet is Web Literacy for Student Fact-Checkers van Mike Caulfield. Het boek – een soort stappenplan voor digitale factchecking met tal van praktische tips – is gratis in te zien.

Scholen kunnen digitale geletterdheid prima verweven in andere vakken. Wel bestaat dan het risico dat er te weinig gebeurt, dat digitale geletterdheid “wegintegreert”. Anderzijds zijn afzonderlijke lessen krachtig, maar dan is het wel zaak dat ze aansluiten op de rest van de lessen en op de wereld van de leerling.

Lees verder: In hoeverre kun je DG-onderwijs integreren in bestaande vakken?

Het is buitengewoon belangrijk dat leerlingen beschikken over een stevige basis in taal, lezen en kennis van de wereld. Pas daarna kan digitale geletterdheid echt groeien, zeker waar het gaat om het verwerken van informatie. Denk aan het online vinden van informatie of het begrijpen van teksten. Maar ook in hoe je omgaat met een AI-chatbot gebaseerd op een taalmodel – zoals ChatGPT – en hoe je je verhoudt tot wat die chatbot je voorschotelt. Het lezen van langere teksten en boeken traint kritisch denken, het concentratievermogen en het vermogen om informatie te verwerken. Onderwijs in deze vaardigheden is nodig om bewust en effectief digitaal te navigeren.

Bekijk het wetenschapscollege van dr. Anneke Smits over het belang van geletterdheid voor digitale geletterdheid.

De digitale wereld is niet neutraal. Platforms zijn vaak ontworpen om je verbonden te houden, met commerciële belangen voorop. Dit kan leiden tot concentratieproblemen, verminderde kennisopbouw, psychische klachten en maatschappelijke risico’s, zoals cyberpesten, desinformatie en digitale criminaliteit. Lesgeven in digitale geletterdheid gaat daarom ook over weerbaarheid: leerlingen bewust en verantwoord leren omgaan met deze uitdagingen.

Bekijk het wetenschapscollege van prof. dr. Esther Rozendaal over digitale weerbaarheid.

Digitale geletterdheid vraagt ook van leerlingen dat ze kritisch kunnen denken, informatie beoordelen, creëren en reflecteren op de manier waarop ze de digitale media gebruiken. Dit wordt ook wel digital agency genoemd. Het is dan ook belangrijk om leerlingen te leren bewuste keuzes te maken, de invloed van technologie te doorzien en zelf de regie te voeren over hun digitale leven.  

•  Bekijk het wetenschapscollege over historisch redeneren als een manier om je kritisch te verhouden tot informatie op internet.
• Ook de moeite waard: het wetenschapscollege van Haroon Sheikh over ‘de digitale atlas’.
• Wil je weten hoe je in het nieuwe AI-landschap kunt werken aan informatievaardigheden? Bekijk deze uitlegvideo van Josien Boetje.
• Een goede les over digitale informatievaardigheden moet zorgvuldig worden ontworpen. Josien Boetje geeft je ontwerpprincipes.

Leerlingen verschillen sterk in hoe zij zich tot de digitale wereld verhouden. Sommigen beschikken over een eigen laptop en krijgen steun van hun ouders, anderen delen een computer met het gezin, hebben negatieve online ervaringen opgedaan of zijn bang om fouten te maken. Elke leerling brengt zo een eigen ‘digitale rugzak’ mee van ervaringen, vaardigheden en gevoelens, die mede bepaalt hoe hij of zij leert en reageert in de les. Sluit daarom aan bij de leefwereld van leerlingen en kijk naar de verschillende achtergronden. Wees flexibel in het soort opdrachten en heb aandacht voor de persoonlijke context. Daardoor creëer je een veilige sfeer en ruimte voor digitale kansengelijkheid.

Bekijk het wetenschapscollege van dr. Alexander Smit over digitale geletterdheid en sociaal-digitale ongelijkheid en het praktijkcollege van Oscar Lepoeter over hetzelfde thema maar dan praktischer ingestoken. Ook het praktijkcollege van Karim Amghar gaat er op in.