José van Dijck is president van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). In gesprek met Remco Pijpers (strategisch adviseur digitale geletterdheid bij Kennisnet) en Willem-Jan van Elk (strategisch adviseur leermiddelen en toetsen bij Kennisnet) pleit ze voor bewustwording. “Denk als school niet alleen aan het gemak op de korte termijn, maar ook aan de gevolgen voor de lange termijn.”
Wat zijn online platformen precies?
“Platformen zijn online programmeerbare architecturen die interactie organiseren tussen gebruikers, maar die ons ook een bepaalde richting op sturen. Denk aan Facebook, of aan Uber of Airbnb. Via platformen worden data verzameld en bewerkt, en vanuit die datastromen wordt een algoritme gecreëerd. Nu zijn artificial intellicence (AI) en het internet of things (IoT) erg in opkomst, en je ziet dat datastromen vaker aan elkaar gekoppeld worden. We worden steeds afhankelijker van die systemen, en ik denk dat we nog maar aan het begin staan.”
Maken bedrijven als Google, Apple, Facebook, Amazon en Microsoft ons leven niet ook beter?
“Natuurlijk, ze hebben ons leven enorm vergemakkelijkt. Ik kan me nu al bijna niet meer voorstellen hoe ik als wetenschapper onderzoek deed zonder Google Scholar of Google Search te gebruiken. Dus ja, ze hebben een enorme invloed. En ze worden steeds perfecter. Hoe meer ik het gebruik, hoe beter het wordt, want door mijn data te geven stemmen ze af op mijn behoeftes.”
Wat zijn dan de nadelen, de gevolgen voor onze publieke waarden?
“Al deze platformen zijn in handen van commerciële bedrijven die als doel hebben winst te maken. Toen we de televisie en radio oprichtten, hebben we bewust als samenleving publieke ruimte vrijgemaakt. Bij het onderwijs, dat voor een groot deel publiek is, geldt dat ook.
“In onze offline samenleving liggen de publieke waarden verankerd in instituties, zoals in scholen of ziekenhuizen met bepaalde protocollen over privacy en in nieuwsorganisaties over de accuraatheid van nieuws. Maar is bijvoorbeeld Facebook – dat 50 procent van al de nieuwscontent verspreidt – een verantwoordelijk bedrijf als het gaat om de kwaliteit en accuraatheid van onze nieuwsinformatie? De vraag aan die commerciële bedrijven is: hoe creëren we met jullie die publieke waarden? Hun machtsconcentratie is enorm, dus dat lukt je alleen wanneer je de krachten bundelt, bijvoorbeeld door als scholen massa te maken.”
Welke invloed hebben deze platformen op het onderwijs?
“Sommige scholen gebruiken hardware, zoals Google Chromebooks en iPads, die al met bepaalde software geladen is. Daarnaast worden veel scholen steeds afhankelijker van softwarepakketten, voor administratieve systemen en het volgen van leerprestaties via dashboards. Dan zie je bijvoorbeeld dat de hele school een Google-omgeving wordt. Personalisering zit ingebakken in veel van die platformen. Het grote voordeel voor bedrijven is dat ze die gepersonaliseerde informatie kunnen gebruiken voor het heel gericht plaatsen van advertenties.”
Een school ziet misschien vooral het gemak van Google Classroom. Bovendien kost het niks. En advertenties zie je ook niet in die schoolomgeving.
“Nou ja, niks, dat is relatief. Je betaalt met je data. De grote winst zit er voor Google natuurlijk in dat kinderen constant op internet zitten, na schooltijd gebruiken ze YouTube, dat ook van Google is, die datastromen kunnen niet uit elkaar worden gehouden.
“Aan de andere kant, en dat is het vraagstuk: het is niet zo dat personalisering of digitalisering van het onderwijs slecht is. Integendeel. Ik ben een enorme voorstander van het gebruiken van technologie om leerprestaties van leerlingen te verbeteren. Niemand zit te wachten op saaie lessen waar je moet wachten tot er eens een keer iets voor jou bij zit.
“Mijn grote dilemma is dus: wie is eigenaar van die datastromen, hebben we voldoende controle, kunnen we zorgen dat de privacy van kinderen voldoende wordt bewaakt? Ik vind dat scholen en de nationale overheid zich die vragen van tevoren moeten stellen, zodat het een bewuste keus wordt en niet iets dat je overvalt.”
‘De platformsamenleving’ is gratis te downloaden via Amsterdam University Press.
Beluister de podcast
Benieuwd naar wat José van Dijck nog meer te vertellen heeft? Beluister de podcast en abonneer u via Apple Podcasts, Spotify of uw favoriete podcast-app op de Kennisnet-podcast.