Gossip Girl-accounts op TikTok: adviezen voor scholen

Wat is Gossip Girl?

Scholen hebben vaker te maken met digitale incidenten. Momenteel hebben meerdere scholen te maken met zogenaamde Gossip Girl-accounts. Roddels maar ook compromitterende beelden van leerlingen (of docenten) worden online verspreid. Dit kan enorme impact hebben. Het kan gevoelens van onveiligheid oproepen, het leerproces belemmeren, sociale problemen geven of psychisch lijden tot gevolg hebben. 

Aan het publiceren en reageren kunnen allerlei motieven ten grondslag liggen. Variërend van pesten en wraak nemen tot gewoon lol trappen. Vaak zijn er helemaal geen aanwijsbare motieven voor het verzenden of doorzenden; het kan ook onnadenkend of reflexmatig gebeuren. De gevolgen zijn er niet minder om.

Een roddel op internet is akelig, pijnlijk en kwetsend. De Gossip Girl-roddelaccounts op TikTok en de razendsnelle verspreiding ervan kunnen als een overweldigende vloedgolf worden ervaren. Des te belangrijker dat:

• privacy-inbreuken en onrechtmatige uitingen zo snel mogelijk offline gaan; 
• ook roddels en onwaarheden via TikTok en andere platforms van sociale media verdwijnen;  
• dergelijke content niet opnieuw online komt; 
•  er blijvende aandacht is voor preventie; voer het gesprek met leerlingen over (digitale) omgangsnormen, hoe goed met elkaar om te gaan (en het belang hiervan) en hoe sociale media veiliger kunnen.

Context doet ertoe

Hoe je Gossip Girl- en vergelijkbare accounts goed aanpakt, luistert nauw. Waar het in de ene situatie verstandig is om alle ouders en leerlingen een brief te sturen, kan een brief of een mediaoptreden van de rector in een andere situatie juist olie op het digitale vuur gooien – nog meer leerlingen die op het idee komen een roddel te posten, nog meer leerlingen die besluiten eens te kijken te zien over wie er roddels rondgaan.

Bovendien hóéft een account over school op sociale media niet vervelend zijn. Zoals de schoolkrant grappen over leraren kan bevatten die op het randje zitten, maar waar leraren zelf hartelijk om kunnen lachen, zo kan een TikTok-account ook humor bevatten waar de school, vanuit een pedagogisch perspectief, toch ruimte voor wil laten.

Verder kan de school gossip niet alleen aanpakken. Het is de verantwoordelijkheid van, in dit geval, school, ouders, TikTok en uiteraard de leerlingen zelf.

Sowieso kan de school wijsheid putten uit de ervaringen van leerlingen zelf. Maak bespreekbaar wat ze meemaken op sociale media. Niet alleen na incidenten, juist niet. Alles wat ze meemaken op Tik Tok en andere sociale media leent zich voor een open dialoog waarin de leraar vooral luistert. Vraag ze waar in hun ogen de grens ligt op sociale media – wat is acceptabel, wat niet? Wat vinden zij een positieve ervaring, hoe dragen zij daaraan bij, en wanneer is het niet leuk meer?

Context doet er hoe dan ook toe, ook wanneer zaken digitaal uit de lopen. Daar gaan onderstaande adviezen over. Er is niet één stappenplan dat passend is voor elke school. Toch hebben we belangrijke aandachtspunten op een rij gezet. Het ‘actieplan’ is gebaseerd op twee eerdere publicaties:

• Het ‘Rampenplan voor socialemedia-incidenten’ uit de publicatie Sociale media en schoolmedewerkers: omgaan met valkuilen van Kennisnet en stichting School en Veiligheid.  
• De handreiking Omgaan met de online verspreiding van ongewenste beelden van de VO-raad en Kennisnet.

Actieplan om roddelaccounts tegen te gaan

De nummering van het onderstaande overzicht geeft prioriteiten aan. Het is dus beslist niet zo dat elke stap eerst helemaal afgemaakt moet worden voor aan de volgende stap kan worden begonnen. Sommige stappen kunnen ook naast elkaar worden uitgevoerd, zeker bij ernstige incidenten.

1. Maak melding van het Gossip Girl-account 

De melding over een roddelaccount van de school komt binnen (bij de directie, de privacy-officer, of het incidententeam). Het kan om een account met grappen gaan, misplaatst of niet, die kant noch wal raken.

• Beoordeel de ernst en vertel de melder wat je gaat doen.
• Sta erbij stil dat niet alleen leerlingen, maar ook leraren en schoolleiders slachtoffer kunnen zijn.

2. Verzamel informatie over het roddelaccount

• Verzamel zo veel mogelijk informatie over het account en de berichten die erop zijn geplaatst.  
• Is er geen incident maar heb je wel het vermoeden dat er roddelaccounts zijn, dan kan de privacy-officer ook zelf TikTok-accounts nagaan. Zoek bijvoorbeeld op #gossipgirl in combinatie met de naam van je school of een verbastering daarvan. Waak er wel voor om leerlingen te ‘bespioneren’; dat kan averechts werken.
• Leg alle gegevens vast, zoals beschreven in het Algemeen Veiligheidsplan van de school. 
• Maak screenshots met de naam van het account en de mensen die het verder verspreiden erin. Zie ook: Internetsporen.nl over het veiligstellen van internetsporen.

3. Beoordeel de strafbaarheid van de uitingen

• Roddelen is niet strafbaar, ook niet als dat op internet gebeurt. Maar de kans bestaat wel degelijk dat er teksten of beelden worden gedeeld die maken dat er wel van een strafbaar feit sprake is (zie zo nodig: ‘Checklist strafbare feiten in het onderwijs’ op Aangifte doen binnen het onderwijs). Je kunt bijvoorbeeld denken aan smaad en laster.
• Ga door naar stap 4 (niet strafbaar), 5 (mogelijk strafbaar) of 6 (strafbaar).

4. Actie bij ‘niet strafbaar feit’

• De roddelaccounts op TikTok zijn doorgaans anoniem. Is de beheerder toch bekend, leg de feiten voor, en tref zo nodig sancties. 
• Denk vooraf na over welke sancties. Kies straffen/berispingen die passen bij je sanctiebeleid. Kijk voor ideeën hierover naar de sanctieladder van School en Veiligheid.
• Regel nazorg, samen met de mentor of de vertrouwenspersoon (of beiden). 
• Registreer het incident (conform het Algemeen Veiligheidsplan van jouw school). 
• Doe eventueel een melding bij de politie. 
• Ook degenen over wie geen roddels op TikTok rondgaan, kunnen bang zijn dat ze weldra wel aan de beurt zijn. Denk na over de zorg voor hen die zich misschien nog niet melden maar wel in angst leven. Dit punt geldt uiteraard ook bij de stappen 5 en 6.  
• Ga door naar stap 7.

5. Actie bij ‘mogelijk strafbaar feit’

• Bij twijfel kun je de situatie altijd voorleggen aan de politie. Wees daarbij zo feitelijk mogelijk. Is er sprake van een strafbaar feit, ga door naar stap 6. Is daar geen sprake van, zie stap 4. 
• Heb je nog geen vast contact bij de politie, neem dan contact op via meldknop.nl. 
• De politie kan de zaak onderzoeken 
• Daarna beslist de politie wat er met de zaak gedaan wordt. 
• Zorg hoe dan ook voor een goed contact met de politie, bijvoorbeeld via de wijkagent. Je kunt elkaar bij een volgend incident dan snel vinden.
• Ga door naar stap 7. 

6. Actie bij ‘strafbaar feit’

Als de school het slachtoffer is: 

• De directie doet aangifte bij de politie. 
• Spreek met de politie af hoe je geïnformeerd kan blijven. 

Als een leerling het slachtoffer is: 

• Overleg met de ouders van de gedupeerde leerling of zij willen dat er aangifte wordt gedaan. Zowel de school als de ouders kunnen aangifte doen. 
• Heb speciale aandacht voor kinderen en/van ouders die zelf de Nederlandse taal niet goed machtig zijn.  
• Spreek af hoe iedereen geïnformeerd blijft.
• Regel nazorg, samen met de mentor of de vertrouwenspersoon (of beiden).

Als een medewerker het slachtoffer is: 

• Overleg met het gedupeerde personeelslid over het al of niet doen van aangifte. Zowel de school als het personeelslid kunnen aangifte doen. 
• Spreek af hoe iedereen geïnformeerd blijft. 

7. Breek de golf roddels/onwaarheden

Een roddelaccount kan op TikTok als volgt worden gemeld:  

• Tik rechtsonder op Profiel. 
• Tik op het 3-lijnenpictogram rechtsboven. 
• Tik op Instellingen en privacy. 
• Tik op Een probleem melden en selecteer een onderwerp. 
• Volg de stappen in de app om het probleem op te lossen. Helaas weet je niet zeker of het account meteen wordt weggehaald.  

Wat doet TikTok zelf tegen roddelaccounts?

TikTok geeft aan dat als scholen, leraren of scholieren gossip-accounts of -video’s melden (of als het bedrijf ze zelf proactief tegenkomt tijdens moderatie), ze de melding zo snel mogelijk onderzoeken. Ook ondernemen de moderatoren van TikTok actie, afhankelijk van de aard van de overtreding. “Het is heel belangrijk dat scholen dit doen en blijven doen inclusief zo veel mogelijk detail”, aldus een woordvoerder. “Denk aan verwijdering van de video, schorsing van het account en/of verwijdering van het account. Onze moderatieteams gebruiken de signalen uit deze verwijderde content om in de toekomst sneller en effectiever deze content te herkennen en te verwijderen.” 

Het ‘Hulpcentrum’ van TikTok heeft meer informatie over online veiligheid. 

• Gaat het niet om roddels maar om compromitterende beelden, kijk dan op stappenplansexting.nl en neem contact op met helpwanted.nl. Helpwanted.nl is, zoals dat heet, ‘trusted flagger’: meldingen van dit steunpunt worden met voorrang behandeld, ook door TikTok. 
• Wees alert op schadelijke socialemediaberichten in de uren nadat een roddelaccount is verwijderd. Onder een iets andere naam kan zo’n account terugkomen, nadat het oorspronkelijke account is verwijderd.  
• Reageer niet op het bericht zelf, niet opvliegend, niet boos, helemaal niet. Dat kan de anonieme pesters stimuleren om juist door te gaan.  
• Zijn er behalve roddels en/of laster ook compromitterende berichten of beelden gepubliceerd en zijn deze op de telefoons of computers van de leerlingen terechtgekomen? Vraag dan (via de gebruikelijke communicatiekanalen, zoals de nieuwsbrief, in de klas of via ouders) om die niet door te sturen en meteen te wissen. Leg uit waarom dat belangrijk is. 
• Vraag ook aan alle medewerkers om compromitterende berichten of beelden niet te delen op sociale media.

8. Informeer betrokkenen over de roddel(account)s

• Licht zo snel mogelijk alle betrokkenen in: leraren, leerlingen en ouders.
• Houd rekening met personen die niet digitaal vaardig zijn en/of niet bekend zijn met TikTok.
• Vertel alles wat op dit moment bekend is. 
• Zeg dat er zo snel mogelijk aanvullende informatie volgt als die er is. 
• Vertel wat de volgende stappen zullen zijn.

9. Betrek de privacy-officer bij ieder Gossip Girl-voorval

• Meld elk incident direct bij de privacy-officer van de school. 
• Is zo’n functionaris er nog niet? Wijs iemand aan, op school of vanuit het bestuur. Zorg dat incidenten op een centrale plaats verzameld en bewaard worden. 
• Als leerlingen, leraren en schoolleiders het gossipgirl-account snel melden, vergroot dit de kans om de herkomst van het bericht te achterhalen.

10. Blijf alle betrokkenen informeren

• Als de zaak is opgelost, of in een ander stadium is beland, licht dan de leraren, leerlingen en ouders opnieuw in.  
• Los van het incident is het van belang met ouders en verzorgers in gesprek te blijven over sociale veiligheid en digitale technologie. De roddelaccounts op TikTok zijn helaas niet de enige uitwassen, meer dingen gaan mis waarvan ouders niet altijd op de hoogte zijn. Bij Netwerk Mediawijsheid zijn tal van organisaties aangesloten, die kunnen worden geboekt om een ouderavond te verzorgen.
• Blijf ouders en leerlingen wijzen op de mogelijkheid om met de vertrouwenspersoon en/of mentor contact op te nemen over veiligheid op sociale media.

11. Evalueer het gossipgirl-voorval na afloop

• Als de rust is weergekeerd, evalueer dan hoe de zaak is afgehandeld. 
• Hebben de protocollen en maatregelen goed gewerkt? 
• Is er nog geen rampenplan voor socialemedia-incidenten, stel dat dan alsnog op. Lees als hulpmiddel hierbij bijvoorbeeld hoofdstuk 10 uit de brochure Sociale media en medewerkers: omgaan met valkuilen.
• Bepaal hoe het de volgende keer beter kan (beleid bijstellen, richtlijnen wijzigen, protocollen aanscherpen, et cetera).

Preventie van gossip-acties

 12. Blijf praten over roddelaccounts en sociale media 

• Beter voorkomen dan genezen. In onder meer lessen digitale geletterdheid of tijdens mentorlessen kan stil worden gestaan bij online omgangsvormen. Bijvoorbeeld aan de hand van ‘5 poortwachters voor sociale media: eerst wachten, dan pas publiceren‘. 
• Focus in lessen en gesprekken niet alleen op ‘hoe het hoort’? Maak – het hele jaar door, niet alleen na incidenten – ruimte voor de dialoog met leerlingen over hoe zij denken dat sociale media eerlijker, veiliger en minder verslavend kunnen. Gesprekstips van Anneke Smits, Remco Pijpers en Erna van Koeven.
• Veel jongeren spreken zich uit tegen roddelaccounts, ook via sociale media. Ze steken hun nek uit. Dat kan een vertrekpunt zijn voor een goed gesprek. 
• Meer informatie over digitale geletterdheid is te vinden bij Kennisnet en in het najaar bij het Expertisepunt digitale geletterdheid.
• Wijs leerlingen op ‘Het stopt bij jou’, een voorlichtingssite van Offlimits voor jongeren over online grensoverschrijdend gedrag.
• Wijs ze ook op HelpWanted.nl, een online hulplijn speciaal voor jongeren.
• Lees ook de adviezen van Stichting School en Veiligheid.