• Trend
• |
• Artificial intelligence
• |
• po
• vo
• mbo

Kansen en beperkingen van AI-tutoren voor het onderwijs

Een chatbot die het individuele leerproces van een leerling ondersteunt: dat is het idee achter de AI-tutor. In dit artikel vertellen we meer over deze opkomende trend en de mogelijkheden voor het onderwijs. Dankzij generatieve AI is steeds meer mogelijk met AI-tutoren, maar in de praktijk zijn er nog beperkingen en onderwijskundige vragen. Waar moet je op letten als je nadenkt over een AI-tutor als begeleider op school?

Door Theresa Song Loong, Welmoed Lockefeer

19 mei 2025

9 minuten lezen

Wat is een AI-tutor?

Een AI-tutor is een chatbot die is geprogrammeerd om het leerproces van een leerling te ondersteunen. Dat chatten gebeurt vaak met geschreven tekst, maar hier en daar ook al  spraak of beeld.  De AI-tutor maakt gebruikt van generatieve AI. Het verschil met ‘gewone’ chatbots zoals ChatGPT, Copilot en MyAI is dat de interactie een didactisch doel heeft. De AI-tutor geeft meestal niet zomaar een antwoord op een vraag, maar laat een leerling stap voor stap zelf tot een antwoord komen. Op die manier ondersteunen ze bij het eigen maken van de stof. 

Ontwikkelaars kunnen de AI-tutor ‘voeden’ met informatie uit een bepaald vakgebied of een bepaalde methode, waardoor het systeem relevantere en preciezere antwoorden kan geven dan een normale AI-chatbot. Zo kan een AI-tutor als een soort klassenassistent of bijlesdocent een rol spelen naast de leraar bij de begeleiding van leerlingen. Denk aan huiswerkbegeleiding of hulp bij verdiepende stof in de les. Een AI-tutor zal een leraar echter nooit kunnen vervangen.

Toepassingen

AI-tutoren bevinden zich nog in een experimentele fase. Hoewel de potentie voor het onderwijs groot lijkt, moet de technologie zich nog bewijzen. Er wordt wel volop geëxperimenteerd door bedrijven die de AI-tutor als product aanbieden en door enkele scholen en onderzoeksorganisaties. De toepassingen die we hier beschrijven zijn onder andere gebaseerd op die experimenten, maar er is nog geen AI-tutor beschikbaar die al deze functionaliteiten in zich verenigt.

• Persoonlijke begeleiding. Elke leerling leert anders. Een AI-tutor kan mogelijk ondersteunen bij het begeleiden van individuele leerlingen op de manier die het beste bij ze past door te anticiperen op hun persoonlijke interesses. Een AI-tutor kan onder andere gepersonaliseerde feedback geven op basis van prestaties en biedt oefeningen op maat aan.

• Adaptief leren. AI-tutoren kunnen mogelijk ondersteunen bij adaptief leren door zich aan te passen aan het leerniveau van een leerling door het leertraject aan te passen. Hebben leerlingen moeite met een onderwerp? Dan krijgen zij extra uitleg, voorbeelden of oefeningen. Gevorderde leerlingen krijgen juist uitdagender lesstof.

• Automatisering van taken. AI-tutoren kunnen mogelijk ondersteunen bij het automatiseren van bepaalde taken.Bijvoorbeeld de evaluatie van (huiswerk)opdrachten, kennisquizzen, en dergelijken en feedback geven, zonder tussenkomst van een leraar.

Vier aspecten van de AI-tutor

AI-tutoren maken gebruik van generatieve AI, maar zijn iets anders dan reguliere AI-chatbots. We gaan hier dieper in op vier aspecten die daaraan raken en die van belang zijn om de effectiviteit en werking van een AI-tutor te begrijpen.

• Taalmodellen
• Informatiekwaliteit 
• Didactiek
• Presentatie

Taalmodellen

Een tutor ‘praat terug’ en dé manier om dat geautomatiseerd te doen is via generatieve AI. De basis van een generatieve AI-toepassing is een taalmodel zoals GPT-4, Claude of Llama. Steeds vaker gaat het om een geavanceerde versie daarvan: de zogenaamde redeneermodellen. Daarin wordt gebruikgemaakt van een tussenliggend stappenplan voordat een antwoord wordt gegenereerd.

Deze taalmodellen produceren op basis van statistiek geloofwaardige en bruikbare output. Het nadeel – zeker voor onderwijstoepassingen – is dat de uitkomst wel plausibel lijkt, maar het niet altijd is. De AI-chatbot ‘hallucineert’ dan. Het is goed om je hiervan bewust te zijn als je zelf experimenteert met een AI-tutor.

Informatiekwaliteit

Ontwikkelingen op het vlak van informatiekwaliteit gaan momenteel snel, zijn veranderlijk en zijn daarmee lastig te voorspellen. Het lijkt er vooralsnog op dat hallucineren door generatieve AI in elk geval nooit helemaal uit te sluiten is, maar de informatiekwaliteit van een AI-tutor kan wel worden verbeterd. Een veelgebruikte techniek hiervoor is Retrieval-Augmented Generation (RAG). Hiermee wordt extra informatie toegevoegd aan het taalmodel, waardoor het betere en relevantere antwoorden geeft. Dat kan informatie over een bepaald onderwerp zijn of informatie over een (vak)methode. De Examenbuddy chatbot baseert zich bijvoorbeeld ook op examenstof. Sommige AI-tutoren zijn verbonden aan zoekmachines en maken gebruik van realtime online informatie. Dit verschilt per toepassing. 

Didactiek

Een AI-tutor volgt didactische methoden om de leerling te begeleiden bij het leerproces. De tutor kan bijvoorbeeld werken volgens een gespreksmethode of een stappenplan, kiezen voor een instructiemethode of een specifiek taalniveau. Ontbreekt de didactische aanpak? Dan spreken we niet van een tutor, maar van een normale chatbot waar je (onderwijs)vragen aan stelt. De didactiek kan worden toegevoegd via de prompting van de chatbot. Daarmee wordt de chatbot geïnstrueerd om te antwoorden volgens het stappenplan of de richtlijn. Zo biedt AI-tutor Aischa bijvoorbeeld meerdere “AI-docenten” aan voor verschillende vakken en leerniveaus, die werken via prompts. Een alternatief voor prompting is de koppeling aan een bestaand adaptief leersysteem met daarin een grote verzameling vragen en stappenplannen.

Presentatievormen

Een AI-tutor kan verschillende presentatievormen aannemen. Van een eenvoudige tekst-chatbot tot een interactieve spraaktutor met een 3D-avatar en zelfs hologramtechnologie zoals bijvoorbeeld de AI-tutor Lexie. Ook zogeheten ‘multimodale’ AI komt langzaam op, waarbij binnen de toepassing wordt geswitcht tussen tekst, spraak, beeld of geluid. Bij een AI-tutor die zich richt op leerlingen, zien we in de presentatie verschillende vormen die de tutor geschikt(er) maken voor deze doelgroep. De uitstraling is vriendelijk, de tutor gebruikt bijvoorbeeld smileys in zijn antwoorden en het taalgebruik is eenvoudiger. Ook passen sommige tutoren zich aan door naar de interesses van een leerling te vragen om zo een beter beeld van de leerling te krijgen.

Experimentfase

AI-tutoren op de Techwijzer

In deze fase wordt technologie die zich in het lab heeft bewezen, getest in de onderwijspraktijk. Ben je nieuwsgierig naar wat de technologie voor jouw school kan betekenen? Sluit je dan aan bij landelijke of regionale onderzoeksprojecten en experimenten. Je kunt ook deelnemen aan testen en onderzoeken die een leverancier organiseert, maar ga er niet zelfstandig mee experimenteren. Daar is de technologie op dit moment niet geschikt voor. Hou ook in deze fase rekening met wet- en regelgeving en de privacy- en ethische kanten van de inzet van de technologie.

Meer weten over deze fase? Bekijk de Techwijzer.

Nog veel te ontwikkelen

AI-tutoren zijn nog niet volledig tried and tested, zelfs als ze al wel als los product op de markt beschikbaar zijn. De impact op het leerproces is nog maar mondjesmaat wetenschappelijk onderzocht. Met AI-tutoren wordt wel geëxperimenteerd, onder ander in labs en op scholen. Het gaat dan vaak om een alfa- of betaversie die je niet zomaar kunt aanschaffen. Voor het onderwijs gangbare afspraken zoals een standaard verwerkersovereenkomst volgens sectorbrede privacyafspraken zijn vaak ook nog niet sectoraal gemaakt.

Sociale en ethische vraagstukken

De inzet van een AI-tutor roept naast praktische en didactische vragen ook sociale en ethische vragen op.

• Verminderen lerarentekort. Deze toepassing zou een waardevolle ondersteuning in de klas kunnen bieden, waardoor de werkdruk voor leraren vermindert en er meer aandacht is voor individuele begeleiding.
• Betekenisvol contact. De inzet van AI-tutor zou het echte contact tussen leerling en docent niet moeten vervangen, omdat dit de persoonlijke begeleiding en de sociale aspecten van leren negatief kan beïnvloeden.
• Kansengelijkheid. Vergroot of verkleint een AI-tutor kansengelijkheid? De AI-tutor is altijd beschikbaar en kan daarmee verschillen in onderwijskwaliteit verkleinen, maar vraagt ook om extra vaardigheden in het gebruik.
• Betrouwbare informatie. Biedt de AI-tutor voldoende betrouwbare informatie? In het onderwijs is de verspreiding van desinformatie een risico. AI-tutoren zouden daar niet aan moeten bijdragen.
• Regie. Heeft de leraar nog de regie als je een AI-tutor inzet? Of komt de macht steeds meer bij uitgevers en technologiebedrijven komt te liggen en wordt de afhankelijkheid van commerciële partijen te groot?
• Privacy. Het gebruik van Vak-AI gaat gepaard met dataverzameling. Voldoet dit wel privacywetgeving zoals de AVG? Is de privacy van de leerling gewaarborgd en hoe zorgvuldig wordt er binnen een AI-tutor met hun gegevens om gegaan.

Toegevoegde waarde

De toegevoegde waarde van een AI-tutor is nog lastig te beoordelen. Een AI-tutor heeft als doel het leerproces van een leerling te ondersteunen. Het is nog niet eenvoudig te beoordelen of en hoe een AI-tutor hieraan bijdraagt. De kwaliteit van tutoren verschilt en de beschikbare productinformatie van tutor-applicaties is niet altijd transparant. Vanwege hun concurrentiepositie willen ontwikkelaars niet te veel over kwijt over de onderliggende techniek, de informatiekwaliteit en ingebouwde didactische keuzes. Er is wel enig onderzoek naar effectieve inzet van AI-tutoren bekend. Daaruit blijkt dat het nog niet eens zoveel uitmaakt wélke tutor je gebruikt, maar dat het vooral een verschil maakt op welke manier je een tutor inzet.

Tips en aandachtspunten

Sommige scholen experimenteren al met een AI-tutor of zijn dat van plan. Andere scholen wachten liever af tot er meer succesvolle voorbeelden van AI-tutoren zijn en er meer bekend is over de leeropbrengsten. Onderstaande tips kunnen helpen als je het gebruik van een AI-tutor wilt onderzoeken op je school.

• Beschouw de inzet van een AI-tutor als experiment. Zorg ervoor dat je dit met meerdere scholen of besturen samen doet en trek hierin op met een leverancier of onafhankelijk onderzoeksinstituut zoals NOLAI.
• Bedenk voor welk doel je de tutor gaat inzetten. Verschillende interfaces en technische lagen brengen ook verschillende mogelijkheden met zich mee. Ga daarom na of het doel dat je nastreeft wel past bij wat AI-tutoren op dit moment kunnen.
• Laat je goed informeren. Er zijn grote kwaliteitsverschillen tussen producten en verschillende producten bieden verschillende opties. Voor een goede AI-tutor zijn met name de informatiekwaliteit en de didactiek belangrijk. Vraag dus bij een leverancier na hoe dit bij hun product werkt.
• Maak een plan. Als je een AI-tutor wilt inzetten als didactische ondersteuning kan dat niet zomaar. Maak een implementatieplan, werk aan professionalisering van je collega’s, evalueer het experiment en toets je plan aan wet- en regelgeving.
• Denk na over de sociale en ethische vraagstukken. Hoe gaat de AI-tutor je onderwijs veranderen? Denk na over deze sociale en ethische vragen, bijvoorbeeld aan de hand van de vragen die in dit artikel staan.

Onze adviseur Theresa Song Loong

Stuur een e-mail Stuur een e-mail naar Theresa Song Loong

Onze adviseur Welmoed Lockefeer

Stuur een e-mail Stuur een e-mail naar Welmoed Lockefeer