• Uitleg
• |
• Leermiddelen
• |
• po
• vo

Open leermateriaal: voor flexibel, actueel en betaalbaar onderwijs

Leraren willen kunnen inspelen op actuele gebeurtenissen, variëren in hun aanpak en hun lesmethode kunnen aanpassen aan specifieke situaties. Tegelijkertijd hebben schoolleiders te maken met stijgende kosten voor leermaterialen en een lerarentekort. Open leermateriaal kan een waardevolle aanvulling zijn: vrij toegankelijk, aanpasbaar en deelbaar, wat scholen meer flexibiliteit geeft bij het vormgeven van hun onderwijs. Het geeft leraren ruimte om regie te nemen over de lesstof, in te spelen op leerbehoeften, thematisch of vakoverstijgend te werken, of beter aan te sluiten op de beroepspraktijk. Dit vraagt om vakmanschap en creativiteit, wat kan resulteren in duurzaam en kwalitatief onderwijs.

Door Maartje Kaag

01 mei 2025

5 minuten lezen

Open leermateriaal vinden

Wil je open leermateriaal gebruiken in je onderwijs? Begin dan met het verkennen van bestaande open leermiddelen. Via een platform zoals Wikiwijs kun je gericht zoeken naar open leermateriaal. Door de beschikbare zoekfilters te gebruiken kun je snel relevant leermateriaal vinden.

• Voor het voortgezet onderwijs heeft VO-content stercollecties (open digitale leerlijnen) ontwikkeld.
• Een overzicht van al het leermateriaal over digitale geletterdheid, verdeeld per inhoudslijn voor het primair en voortgezet onderwijs.
• Een overzicht van al het leermateriaal over cybercrime.
• Een overzicht van al het leermateriaal over desinformatie.
• Met Prentenboeken in alle talen kun je in je onderwijs de onderwerpen diversiteit en inclusie behandelen.

Open leermateriaal beoordelen

Heb je iets gevonden? Beoordeel of het geschikt is voor jouw onderwijsdoelen. Let op de inhoudelijke kwaliteit, actualiteit en betrouwbaarheid van de bron. Controleer ook de licentie: mag je het materiaal aanpassen en delen? Een Creative Commons-licentie (zoals CC BY) biedt de flexibiliteit om het materiaal naar eigen inzicht te bewerken. 

Samenwerken en verbeteren

Een belangrijk aspect van open leermateriaal is dat er door de tijd heen nieuwe versies ontstaan op basis van behoeften (van de leerlingen), voortschrijdend inzicht of actualiteit. Door leermateriaal open te delen, aan te passen en te hergebruiken, kun je samen met collega’s het materiaal continu verbeteren en zorg je ervoor dat het leermateriaal kwalitatief hoogstaand en actueel blijft.

Zelf leermateriaal maken

Kun je het gevonden leermateriaal niet aanpassen aan jouw situatie of vind je niet wat je zoekt? Dan kun je overwegen zelf open leermateriaal te ontwikkelen. Dit geeft je de kans om materiaal te maken dat aansluit bij jouw onderwijsbehoeften en die van je leerlingen. Als je wilt dat het leermateriaal ook bruikbaar is voor anderen, houd dan rekening met extra eisen aan de bruikbaarheid en kwaliteit. Het kwaliteitsmodel van Impuls Open Leermateriaal helpt je daarbij op weg. 

Combineren van leermateriaal

Je wilt uiteindelijk komen tot een leermiddelenmix die goed aansluit bij jouw onderwijspraktijk. Dit kan een combinatie zijn van gesloten leermateriaal, zoals een lesmethode, en open leermaterialen. Daarbij is het van belang dat je zicht houdt op het curriculum, zodat je met de gekozen mix de kerndoelen of eindtermen, en de referentieniveaus blijft behalen. Door bewust te kiezen en te combineren, ontstaat een leermiddelenmix waarmee je zicht houdt op de doelen én die je vrijheid en flexibiliteit geeft. 

Open leermateriaal delen

Heb je zelf leermateriaal ontwikkeld? Deel het met anderen! Vaak is wat jij hebt gemaakt waardevol voor collega’s die zoeken naar actueel en kwalitatief leermateriaal. Door te delen help je niet alleen anderen, maar krijg je ook feedback waarmee je jouw materiaal kunt verbeteren. Heb je zelf materiaal van iemand anders aangepast? Deel jouw versie dan ook weer, bijvoorbeeld via platforms zoals Wikiwijs. Zo ontstaan samenwerkingen, groeit de collectie en bouw je mee aan beter onderwijs.

Het ontwerpproces van Impuls Open Leermateriaal biedt een praktische leidraad voor het ontwikkelen van eigen leermateriaal.

Sleutelrol voor de schoolleider: geef leraren tijd, ruimte en richting

Tijd is een belangrijke factor om rekening mee te houden. Het zoeken, beoordelen, aanpassen, zelf maken én delen van open materiaal vraagt om tijd, ruimte en een duidelijke richting. De schoolleider speelt een onmisbare rol bij het succesvol werken met open leermateriaal. Enkele tips om deze sleutelrol te vervullen:

• Visie als basis: zorg dat je onderwijsvisie en de bijdrage van open leermateriaal daaraan helder zijn.
• Stimuleer samenwerking: moedig leraren aan om samen te werken en eerst bestaand open leermateriaal te zoeken en te hergebruiken, voordat ze zelf nieuw materiaal ontwikkelen. Door samenwerking binnen teams of vaksecties bespaar je tijd en verhoog je de kwaliteit. Overweeg ook om hiervoor gericht budget vrij te maken, bijvoorbeeld voor gezamenlijke ontwikkelmomenten.
• Ondersteun ambassadeurs: geef leraren die enthousiast zijn over open leermateriaal een podium om collega’s te inspireren.
• Werk samen met andere scholen: bundel krachten om open leermateriaal te ontwikkelen, actueel te houden en breed beschikbaar te maken.
• Maak afspraken over delen: zorg dat zelfgemaakt leermateriaal openbaar wordt gedeeld, binnen en buiten de school, voor maximale impact en verantwoorde inzet van publieke middelen.