- Uitleg
- |
- Digitale geletterdheid
- |
- po
- vo
Professionalisering digitale geletterdheid: de hele school doet mee
Bij het versterken van digitale geletterdheid speelt professionalisering een centrale rol. Niet als losstaand traject, maar als een proces dat verweven is met de ontwikkeling van de school, het bestuur, het team en de individuele leraar. Professionalisering is meer dan het volgen van één of meerdere cursussen of scholingen. Het is belangrijk de blik breder te houden. Professionalisering begint met de vraag: wat hebben onze leerlingen, team en school nu écht nodig? Wat is de sleutel tot duurzame ontwikkeling bij het thema digitale geletterdheid?
Door Marvin Reuvers
Professionalisering doe je over een heel schooljaar. Als verplicht onderdeel van beleid of met alleen een serie verplichte studiedagen ben je er nog niet. Juist door leerlingen een stem te geven in hun leerbehoeften en daar je onderwijsaanbod op af te stemmen, ben je bezig met professionalisering. Het is een continu proces dat scholen helpt hun onderwijs te versterken en toekomstbestendig te maken. Maar hoe zorg je dat professionalisering echt effectief is en aansluit bij de behoeften van je team en bij die van de leerlingen?
1. Onderscheid de niveaus van professionalisering
Om de vraag te beantwoorden hoe leraren zich blijven ontwikkelen, is het goed eerst de verschillende niveaus te onderscheiden op basis waarvan professionalisering kan plaatsvinden:
- individueel: de individuele medewerker of leraar
- in subgroepen: bijvoorbeeld in een werkgroep of een vakgroep
- op teamniveau: met alle betrokken onderwijsprofessionals (leraren, maar ook de i-coach of IB’er of mentor).
Deze niveaus hangen met elkaar samen en beïnvloeden elkaar. Sommige scholen kiezen voor een stevige focus op teamontwikkeling, andere beginnen liever klein met een subgroep of geven de voorkeur aan individuele trajecten. Daarbij is het belangrijk je te realiseren dat hoe groter de groep is, hoe beperkter de tijd om tot professionalisering te komen. Een goed doordachte voorbereiding door een individu of subgroep helpt dan enorm.
Een voorgeschreven route bestaat echter niet. Het gaat erom dat je als school bewust kiest voor een vorm die aansluit bij jullie eigen context: welke kwaliteiten zijn er binnen het team, wat is jullie onderwijsvisie, wat is de populatie? En eventueel ook: wat is de relatie met de stakeholders, zoals een bibliotheek of opvangorganisatie die ook in het gebouw actief zijn. Neem ervaringen van eerdere professionaliseringstrajecten mee om de gewenste ontwikkeling in te richten.
2. Denk vooraf na over digitale geletterdheid
De manier waarop digitale geletterdheid in het onderwijs terugkomt, bepaalt mede de invulling van professionalisering. Door van tevoren een visie op digitale geletterdheid te ontwikkelen, kun je de manier waarop je als school de professionaliseringsslag aangaat daarop laten aansluiten.
Daarbij is er niet één generieke oplossing: tempo, vorm, inhoud en beeldvorming zullen per school verschillen. Wat bij de ene school werkt, hoeft niet hetzelfde effect te hebben bij een andere. Het helpt daarom om steeds kritisch te kijken naar wat bij jullie leerlingen en bij jullie team past. Door je eigen tempo te bepalen en de vorm en inhoud te kiezen die het best bij jouw school passen, bereik je uiteindelijk het meest. Het is belangrijk voor een stapsgewijze opbouw te kiezen: je kunt niet in één keer naar 100 procent. De Inspectie van het Onderwijs geeft je ook de tijd om goed na te denken en zelf ervaring op te doen met het verzorgen van een aanbod in digitale geletterdheid.
3. Stel heldere doelen
Een volgende stap in de professionalisering is het formuleren van duidelijke doelen. Pas wanneer helder is wat je als school met betrekking tot digitale geletterdheid wilt bereiken, heeft het zin om het aanbod in de markt te bekijken. Zo voorkom je dat je je in je keuze laat leiden door externe partijen of toevallige kansen. Door vooraf goed na te denken over welke behoeften en ambities op het gebied van digitale geletterdheid jouw school precies heeft, blijft je zelf aan het roer.
Marktpartijen kunnen waardevolle programma’s bieden, maar zonder vooraf een heldere visie te formuleren, loop je het risico afhankelijk te worden van hun aanbod. Professionalisering is effectiever wanneer je als school in de lead blijft, bijvoorbeeld door een specialist in digitale geletterdheid in te zetten, al dan niet uit de eigen gelederen. Deze kan het aanbod op de markt beoordelen en selecteren op basis van de vooraf vastgestelde doelen en behoeften.
4. Professionaliseren in de praktijk: verdiep je in het onderwerp
Professionalisering beperkt zich niet tot vergaderingen of studiedagen. Het is goed je te realiseren dat het ook in de dagelijkse praktijk gebeurt: heb oog voor hoe observatie in de klas plaatsvindt – om het onderwijsaanbod te kunnen afstemmen én om van en met elkaar te leren – en verdiep je in het onderwerp. Lees vakliteratuur, volg webinars en/of geef elkaar feedback. Dit laatste kan tussen de bedrijven door of op gezette tijden met het team. Iedere leraar kan zo, stap voor stap en op diens eigen tempo, de lessen verrijken en vernieuwen.
5. Voldoe aan de juiste randvoorwaarden
Professionaliseren en veranderen gaan hand in hand. Voordat je hiermee aan de slag kunt, is het belangrijk om aan 4 randvoorwaarden te voldoen:
- Zorg voor een heldere afstemming.
- Kies een duidelijke rol- en taakverdeling.
- Houd elkaar gedurende het hele proces op de hoogte.
- Creëer heldere verwachtingen bij alle betrokkenen.
Pas wanneer je als school deze 4 punten helder hebt, kan professionalisering daadwerkelijk leiden tot een verandering op het gebied van digitale geletterdheid die binnen het team breed wordt gedragen.
Praktisch hulpmiddel
Een praktisch hulpmiddel bij het vormgeven van professionalisering is het model van Horvers (2020) voor effectieve professionalisering van leraren op het gebied van onderwijsinnovatie en ICT, dat wordt beschreven in het artikel Inzichten uit onderzoek en praktijk naar effectieve professionalisering leraren.
Het model laat zien dat de effectiviteit van professionalisering afhangt van drie factoren:
- de kenmerken van de leraar, zoals individuele behoeften, motivatie en identiteit,
- de kenmerken van de professionalisering zelf, bijvoorbeeld doelgerichtheid, activerende werkvormen en aansluiting bij de eigen onderwijspraktijk,
- en de mate waarin de professionalisering wordt ondersteund, zoals het creëren van randvoorwaarden en het vrijmaken van tijd om te leren.
Model voor effectieve professionalisering (Horvers, 2020).
Ook voor de professionaliseringsslag in digitale geletterdheid kan het model van Horvers effectief worden ingezet. Door keuzes in professionalisering af te stemmen op deze factoren én op de kernwaarden en cultuur van de school, ontstaat een digitale-geletterdheidaanpak die niet alleen effectief is, maar ook stevig verankerd in de organisatie.
6. Evalueer en veranker je visie op professionalisering
Tot slot vraagt professionalisering om evaluatie en verankering. Te vaak wordt een traject afgesloten en een nieuw thema aanpakt zonder terug te kijken op wat je gedaan hebt. Zo gaat er waardevolle kennis verloren. Het uitvoeren van een nulmeting vooraf is een goede stap. En evalueren tijdens en na het proces helpt om successen en verbeterpunten vast te leggen. Ook horen afspraken die voortkomen uit evaluaties weer terug te komen op de agenda.
Zo wordt professionalisering een doorlopende cyclus die blijvend impact heeft. Dit houdt niet per definitie in dat er een jaarlijkse opfriscursus moet worden gevolgd, maar wel dat er jaarlijks aandacht moet zijn voor ontwikkelingen, vraagstukken vanuit het team en ontwikkelingen op het gebied van digitale geletterdheid.
Onderdeel van de ‘Wegwijzer digitale geletterdheid’
