- Stappenplan
- |
- Digitale geletterdheid
- |
- po
- vo
Visie ontwikkelen
Een visie ontwikkelen vraagt om een blik vanuit onze basiswaarden op de toekomst. Welke uitgangspunten geven ons onderwijs vorm? Hoe ziet ons onderwijs in digitale geletterdheid er idealiter uit? Wat komt er op het gebied van digitale geletterdheid op ons pad? Hoe maken we kortom, dat elke leerling uiteindelijk een eigen identiteit als volwassene met een eigen verantwoordelijkheid kan opbouwen?
Door Marianne Lok
Een gedragen schoolvisie op digitale geletterdheid kan bijdragen aan het maken van bewuste keuzes als het gaat over de beslissingen die leraren nemen in hun handelen, de vormgeving van het curriculum en het gebruik van digitale middelen in de schoolomgeving. We beschrijven hieronder de stappen die je doorloopt bij het ontwikkelen van een visie op digitale geletterdheid. Bij elke stap zijn voorbeeldzinnen toegevoegd voor in een visie.
-
Stap A: Begin vanuit de basis: waarden
Een visie op digitale geletterdheid staat niet op zichzelf, die sluit aan bij de bestaande waarden en (pedagogische) visie op onderwijs. Bespreek met elkaar vanuit welke basiswaarden en visie je onderwijs in digitale geletterdheid bij jou op school kunt vormgeven. Waar de ene school accenten legt op bijvoorbeeld ‘naastenliefde’ of ‘gelijkheid’, maakt een andere school bewust de keuze voor pijlers als ‘vrijheid en verantwoordelijkheid’. Stel jezelf en elkaar vragen: welk ideaal geeft het handelen van de school in de basis richting, wat zijn onze waarden? Welke stromingen of denkers vormen ons onderwijs? En waar blijkt dat uit?
Starten vanuit basiswaarden draagt eraan bij dat jullie visie op digitale geletterdheid straks geworteld is in de bedoeling van het onderwijs van de school. Dit gaat in het vervolg helpen bij de gesprekken over digitale geletterdheid en het maken van bewuste (gewortelde) keuzes.
Voorbeeldzinnen
“Onze missie is om leerlingen in een veilige en stimulerende omgeving goed onderwijs te bieden, waarin zij vertrouwen ontwikkelen en zich optimaal voorbereiden op hun toekomst. We handelen vanuit onze kernwaarden: samenwerken, respect en verantwoordelijkheid. We leren met en van elkaar – leerlingen, ouders en team samen. Samen zijn we sterker. Iedereen wordt gezien en gehoord. We bouwen aan vertrouwen en wederzijds begrip. We nemen verantwoordelijkheid voor eigen gedrag en ontwikkeling. Elkaar feedback geven én feedback ontvangen hoort hierbij.”
“We zijn ervan overtuigd dat kinderen pas tot leren komen als ze zich veilig voelen op school. We besteden in ons onderwijs dan ook aandacht aan de manier waarop we conflicten oplossen en vinden het belangrijk dat kinderen zich gehoord en gezien voelen, een stem krijgen en leren om samen beslissingen te nemen.”
-
Stap B: Breng de huidige situatie in beeld
Technologie doet een beroep op ons allemaal. De komst van AI, mobiele telefoons en steeds weer nieuwe software is van invloed op de manier waarop we leven, leren en ontwikkelen. Dit vraagt dan ook doorlopend om een reactie. Soms baseren we ons op beleid of breed overleg, en besluiten bijvoorbeeld dat de telefoon in de kluis blijft. Andere keren gebruiken we onze ervaring en vakmanschap om het gesprek aan te gaan naar aanleiding van een voorval in de klas of ontwikkelingen in de media.
In deze fase van verkenning neem je de tijd en ruimte om in kaart te brengen wat er op jouw school gebeurt op het gebied van digitale geletterdheid.
- Hoe ziet de dagelijkse praktijk eruit als het gaat om digitale geletterdheid? Haal een aantal voorbeelden op van wat al wel én wat nog niet werkt binnen de school. Dit geeft geen compleet beeld van de huidige situatie, maar een schets van hoe de school ervoor staat.
- Hoe waarderen jullie de huidige situatie op het gebied van digitale geletterdheid? Maak op onderstaande schaal een inschatting van waar je nu staat en waar je naartoe zou willen ontwikkelen. De verdeling loopt van: nog niet begonnen, naar: volledig geïmplementeerd.
- Waardering huidige situatie en digitale middelen in de schoolomgeving. Wat maakt dat jullie jezelf op deze plek op de lijn plaatsen? Waarom niet meer naar links of rechts?
Ook als schoolomgeving heb je (onbewust) invloed op de ontwikkeling van digitale geletterdheid van leerlingen. Wat je voorleeft en met welke digitale tools je werkt is namelijk ook van invloed op hoe leerlingen zich digitaal ontwikkelen. Leerlingen bijvoorbeeld lesgeven over de verslavende werking van smartphones en als leraar zelf appen in de klas, kan tegenstrijdig zijn met wat de school beoogt.
Voorbeeldzinnen
“Juf Patricia gaf laatst zo’n bijzondere les over digitale omgangsvormen. Ze liet de kinderen eerst praten over hun favoriete games. De meeste spelletjes waren voor haar onbekend, maar door actief te luisteren kwam er veel naar boven. De kinderen vonden het fantastisch. Daarna werden er afspraken gemaakt over welk online gedrag vervelend is en hoe we dat kunnen voorkomen.”
“De vriend van meester Tom heeft voor onze school een digitale bibliotheek geprogrammeerd. We digitaliseren de verhalen, gedichten en tekeningen van de kinderen en zetten die online. Ouders, grootouders en vrienden van kinderen kunnen het werk van de kinderen ‘lenen’ en op de site een complimentje maken. Iedereen is enthousiast. Zouden we kinderen kunnen leren hun werkjes zelf online te zetten en ze zo meer te leren over de mogelijkheden en risico’s van internet?”
-
Stap C: Ga in gesprek over de visie
Wanneer de actuele situatie en gezamenlijke waarden helder zijn, kunnen deze naast de onderwijsopdracht worden gelegd. Ga met elkaar in gesprek en werp een blik op de toekomst. Hoe denken we als collectief over het ontwikkelen van digitale geletterdheid? Past de huidige situatie nog bij de intenties (waarden) vanwaaruit we willen onderwijzen? Vanuit welke houding willen we leerlingen naar de wereld laten kijken? Hoe verhoudt dit zich tot de onderwijsopdracht die we hebben? En wat betekent dit voor de keuzes die we maken?
Als we hier opnieuw naar kijken: waar zijn we dan trots op en wat willen we aandacht geven? Welke dingen sluiten niet aan bij onze waarden en willen we dus niet meer doen? Welke accenten willen we leggen in het onderwijsaanbod?
Voorbeeldzinnen
“Onze school laat zich inspireren door het gedachtegoed van Gert Biesta. We hechten aan de drieslag kwalificatie, socialisatie en subjectificatie. Dit doen we ten eerste door leerlingen toe te rusten met digitale basisvaardigheden, waaronder programmeren. Ten tweede werken we met een school in Suriname digitaal samen aan wereldburgerschap. Ten derde geven we leerlingen de ruimte om zelf keuzes te maken in hoe zij technologie gebruiken en ervaren, en reflecteren we samen met hen op de rol die digitale middelen spelen in hun leven en bij het leren.”
“Onze school is een protestants-christelijke school. Een belangrijke waarde voor ons is naastenliefde. Dit laten we terugkomen in de gesprekken die we voeren met onze leerlingen over hun digitale leefwereld. We staan in mentorlessen stil bij wat ze online meemaken, we praten over hoe belangrijk het is om respectvol met elkaar om te gaan, ook online, en hoe je kunt handelen wanneer anderen jou digitaal niet liefdevol bejegenen.”
“Technologie is een middel, maar we moeten ons steeds afvragen: welke (impliciete) schaduw werpt technologie vooruit, en vinden we dat wenselijk? Bij de keuzes die we maken, stellen we het welbevinden van onze leerlingen voorop; rust en regelmaat helpen daarbij. We kiezen er daarom voor om Magister aan te passen, zodat cijfers alleen op vaste tijden zichtbaar zijn. Zo creëren we rust in de klas en hopelijk thuis.”
-
Stap D: Concretiseer de visie
De voorgaande onderdelen helpen de school scherp te krijgen wat de basis is vanwaaruit wordt gehandeld. Met welke blik kijkt de school de wereld in? En wat wil de school leerlingen hierover meegeven? Met dit perspectief kun je kijken naar je onderwijsopdracht die deels ingesloten zit in de kerndoelen.
Vanuit deze blik kan de school bijvoorbeeld aan de slag met het visiespel digitale geletterdheid van SLO. Dit instrument helpt de visie te concretiseren en zichtbaar te maken in de school. Bijvoorbeeld bij de keuze voor leermiddelen, de wijze waarop het curriculum vorm krijgt (geïntegreerd, in losse projecten of een apart vak) of de manier waarop leerlingen een stem krijgen in de omgang met digitale middelen.
Aandachtspunten en tips
Hou bij het ontwikkelen van een visie op digitale geletterdheid rekening met de volgende tips en aandachtspunten:
- Digitale technologie is niet neutraal. Het is belangrijk dat we ons realiseren dat digitale technologie waarden in zich draagt. Ze stuurt ons kanten op waar we ons niet altijd van bewust zijn. Welke partijen zitten er achter de technologieën en data? Hier kun je bewuste keuzes in maken op basis van je eigen waarden. Zo kun je als school in plaats van YouTube kiezen voor PeerTube om video’s te delen. Die trackt geen gebruikersgegevens en maakt ook geen gebruik van ondoorzichtige algoritmes.
- Heb oog voor verschillende ervaringen. Het ontwikkelen van een visie op digitale geletterdheid doe je samen. Digitale geletterdheid ligt niet bij één leerkracht of één ouder, maar is een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Lessen over digitale geletterdheid alleen zijn daarom niet genoeg. Pas door samenwerking kan de ontwikkeling van digitale geletterdheid bij leerlingen, leraren en ouders echt worden bevorderd.
- Bewuste keuzes maken. We maken bewuste en betekenisvolle keuzes over digitale technologie. Technologie is er, maar hoeft geen vanzelfsprekendheid te zijn; je kunt het ook níét gebruiken. Wel is het belangrijk dat je weet hoe je je ertoe kunt verhouden.