Uitleg
|
Technologische innovatie
|
po
vo
mbo

Serious games

Serious games kunnen een effectief leermiddel zijn in het onderwijs. Ze sluiten aan bij de belevingswereld van jongeren en het competitie-element kan hen extra motiveren. De games kunnen diverse doelen hebben, zoals leren wat de beste strategie is of ervaren hoe het is om samen een oplossing te bedenken. Zelf een serious game ontwikkelen is kostbaar en ingewikkeld. Vaak is het makkelijker om een bestaande game in te zetten.

Door Wietse van Bruggen

8 november 2022

6 minuten lezen

Een serious game hoeft niet per se digitaal te zijn; het kan ook de vorm hebben van een bord- of kaartspel. In dit artikel gaan we in op digitale serious games.

Het doel van serious games

Onderzoekers Hans Moonen en Simon Dalhoven definieerden serious games in 2013 als spellen ‘waarmee realistische simulaties kunnen worden gespeeld om spelers te trainen of hen nieuwe competenties te laten leren/ervaren. Het voornaamste doel van een serious game is daarmee vaak onderwijzen of het verwerven van inzicht.’ Serious gaming, met andere woorden, doen we niet alleen voor de lol, maar ook om er iets van op te steken.

Serious games versus simulaties versus gamification

Serious games verschillen van simulaties door de nadruk op plezier en competitie in combinatie met het onderwijsdoel. Bij simulaties ligt de nadruk op het nabootsen van een proces, handelingen en omgeving. Serious games zijn echt een spel, met vaste kaders (zoals een bord, een set kaarten regels, uitdagingen en interactie. Bij gamification worden spelelementen toegepast in een niet-gamecontext, maar is er geen sprake van een compleet spel.

In de context van het onderwijs hebben we het over leren en oefenen door het spelen van een spel. Dat kan gaan over kennis en het toepassen daarvan, maar ook over sociaal-emotionele vaardigheden. Leerlingen kunnen bijvoorbeeld leren hoe een voedselketen werkt, maar ook hoe ze in verschillende situaties samenwerken en met elkaar omgaan.

Samengevat heeft een serious game de volgende elementen:

Een duidelijk leerdoel
Tussentijdse feedback over voortgang en beloningen
Speelvermaak
Een juiste balans tussen het serieuze en het speldeel

Voorbeeld van serious game: ‘Grip op je Geld’

Een voorbeeld van een serious game is ‘Grip op je Geld’, ontwikkeld door ROC Mondriaan in samenwerking met Rabobank en gameontwikkelaar &ranj. ‘Grip op je Geld’ is een online spel voor twee spelers. De spelers volgen een route en maken onderweg keuzes die het verloop van het spel bepalen – vergelijkbaar met het bordspel Levensweg. De keuzes over inkomsten en uitgaven hebben invloed op twee factoren: levensgeluk en de hoeveelheid geld die de speler bezit. Gaan de spelers voor levensgeluk, of kiezen ze voor het geld?

Volwassenheid van de technologie

De serious game is geen nieuwe technologie; ze bestaat al lange tijd en wordt op verschillende plekken ingezet in het onderwijs.

Serious games kunnen een effectief leermiddel zijn, maar ze worden nog niet breed toegepast. Dit heeft diverse redenen:

Serious games zijn vaak kostbaar om te ontwikkelen en te onderhouden.
De meerwaarde en mogelijkheden van serious games zijn voor veel leraren nog onbekend.
Onderzoek naar serious games is vaak experimenteel van aard, kleinschalig en zonder controlegroep. Harde uitspraken over de effectiviteit van serious games zijn dan ook moeilijk te doen.
Onderzoek toont niet aan dat serious games zonder meer effectiever zijn dan andere vormen van onderwijs.

Toepasbaarheid voor het onderwijs

Serious games kunnen om diverse redenen interessant zijn voor het onderwijs. De meeste jongeren zijn gewend om computergames te spelen en beleven daar veel plezier aan. In serious games vinden ze voor een groot deel dezelfde uitdagingen als in computergames. Een goede serious game is leuk en boeiend om te spelen en heeft vaak een competitie-element. Dat kan helpen bij de motivatie om te spelen.

Het onderwijs kan serious games inzetten in verschillende vormen en voor diverse leerdoelen. Sommige games zijn verhaalgericht en dagen spelers uit een bepaalde rol aan nemen. In die rol leren ze dingen. Andere games zijn meer gericht op processen en strategieën. Afhankelijk van het doel leren spelers wat de beste en winnende strategie is. Verder zijn er games die samenwerking tussen de spelers stimuleren. Alleen door samen te werken kunnen de spelers het doel bereiken.

Veilige omgeving

Een van de voordelen van serious games is dat leerlingen in een veilige omgeving kunnen leren. Ze hoeven niet bang te zijn om fouten te maken, en kunnen juist van hun fouten leren. Zo kunnen jongeren in een serious game over omgaan met geld experimenteren en ervaren wat de impact is van hun beslissingen.

Tot slot kunnen games ingezet worden om gepersonaliseerd leren te versterken. Leerlingen en studenten kunnen feedback krijgen op hun handelingen. In een game kunnen spelers de effecten van hun keuzes ervaren. Daarop reflecteren met elkaar of met een docent kan tot inzicht leiden.

Aandachtspunten en tips

Scheidslijn is niet altijd helder

Wanneer is iets een simulatie, een serious game of een immersive ervaring? In de praktijk is het onderscheid niet altijd even duidelijk. Dat is niet erg, een serious game kán bijvoorbeeld immersive technologie zoals virtual reality (VR) bevatten.

Begin met de leerdoelen

Als je zelf een serious game wilt ontwikkelen, formuleer dan eerst de leerdoelen van de game. Definieer het probleem waarvoor je een oplossing zoekt. Dan kan blijken dat het meest geschikte instrument meer een simulatie is dan een serious game. Of dat het toepassen van game-elementen prima werkt en een volledige game niet nodig is. Houd niet vast aan bepaalde definities, maar zorg wel dat voor iedereen duidelijk is wat er uiteindelijk gemaakt gaat worden.

Zet serious games in als onderdeel van een breder palet om leerdoelen te behalen

Het is noodzakelijk om leraren te betrekken bij de ontwikkeling van serious games, blijkt uit ervaringen van ontwikkelaars van serious games. Daarbij dient veel aandacht te zijn voor de vraag hoe de game past binnen een breder palet aan activiteiten. Een game moet een goed doordachte vertaling zijn van leerdoelen naar spelregels, verhaal en gameplay. Zodat leerlingen en studenten over deze leerdoelen leren door het spel te spelen.

Reflecteer op keuzes en acties

Een game op zichzelf kan leerzaam zijn om te spelen. Maar een game komt pas goed tot zijn recht in een sociale context. Die ontstaat wanneer de spelers de game en het leerproces bespreken. Reflectie op de keuzes en acties van leerlingen en studenten in de game versterkt het leereffect.

Zorg voor realistische verwachtingen

Wil je zelf een serious game ontwikkelen? Zorg dan voor realistische verwachtingen over wat je kunt krijgen voor het beschikbare budget. Informeer bij scholen en opleidingen die al eens aan de ontwikkeling van serious games hebben gewerkt. Soms is het mogelijk om subsidie te krijgen om een serious game te ontwikkelen. Als er subsidie is, denk dan na over de borging: hoe ga je de game gebruiken en onderhouden als de subsidie stopt?

Werk samen

Het ontwikkelen van serious games is complex en kostbaar. Overweeg daarom of je kunt samenwerken met andere instellingen, opleidingen of brancheorganisaties. Zo kun je de kosten voor ontwikkeling en onderhoud delen en ontstaat een bredere basis voor het gebruik van de game.

Maak gebruik van bestaande serious games

Het is niet altijd nodig om een eigen serious game te ontwikkelen. Oriënteer je eerst en kijk of je de leerdoelen met bestaande serious games kunt bereiken. De eerdergenoemde serious game ‘Grip op je Geld’ is bijvoorbeeld ook beschikbaar voor andere scholen en instellingen om te gebruiken dan alleen ROC Mondriaan. Kijk voor meer informatie op gripopjegeld.net.