Meteen naar de content
  • Trend
  • |
  • Artificial intelligence
  • |
  • po
  • vo
  • mbo

Is ChatGPT de volgende gamechanger voor het onderwijs?

De (onderwijs)wereld is vol van chatbot ChatGPT. Deze vorm van artificial intelligence produceert in een paar tellen geloofwaardige teksten die in veel gevallen prima bruikbaar zijn voor boekverslagen, essays en andere huiswerkopdrachten. De technologie is vrij beschikbaar en er wordt al driftig mee geëxperimenteerd door leerlingen. Hoe moeten we deze technologie duiden en hoe kunnen scholen ermee omgaan?

Wietse van Bruggen

Door Wietse van Bruggen

21 december 2022
9 minuten lezen

“Deze technologie gaat niet meer terug in het doosje. It’s out there”, zo introduceerde onze adviseur Wietse van Bruggen ChatGPT op ons interne Yammer-kanaal. Vanaf de eerste dag na de lancering is er veel verwondering en discussie over deze vorm van slimme technologie. “Bizar hoe goed deze teksten nu al zijn”, reageert manager Martine Kramer.

Niet helemaal nieuw, wel een hype

De vorige versie van ChatGPT was al opvallend. Kennisnet liet GPT-3 geautomatiseerd het voorwoord van directeur Larissa Zegveld produceren voor het Jaarplan 2023, met behoorlijk resultaat, alhoewel onze redacteuren er nog aardig wat werk aan hadden om er een minder saaie tekst van te maken. De technologie heeft ons wat dat betreft ingehaald: opvolger GPT-3.5 en vooral de bijbehorende chatbot ChatGPT zijn indrukwekkend. Hoewel: sommigen relativeren de juichverhalen en zien de chatbot gewoon als de volgende logische stap in de ontwikkeling van large language models (zie kader). Niet zozeer de technologie noemen ze vernieuwend, als wel het feit dat deze nu zo laagdrempelig beschikbaar is. 

Onder andere die laagdrempeligheid zorgt er wel voor dat de onderwijssector zichzelf achter de oren krabt. Hoe gaan we met deze ontwikkelingen om? Verbieden? Kritisch volgen? Omarmen?

Bredere ontwikkeling dan alleen onderwijs

Niet alleen in het onderwijs lopen de gemoederen over kunstmatig gecreëerde content op. Frankwatching, de website voor online-marketingtrends, publiceerde een artikel over ChatGPT. In twee minuten productietijd (door ChatGPT) en vijf minuten redigeertijd (door de redacteur) was de klus geklaard. Artificial intelligence kan al veel meer op dit vlak. Zo zijn er applicaties die op basis van een stuk tekst automatisch een video genereren en bestaan er podcasts die met intelligente technologie zijn gemaakt. Kortom: de manier waarop we uitingen creëren is onmiskenbaar aan het veranderen. Ook voor softwareontwikkeling heeft ChatGPT gevolgen; we kunnen bijvoorbeeld een stuk code invoeren en vragen om deze te analyseren en eventueel te verbeteren.

Gigantische hoeveelheden tekst

ChatGPT is een chatbot die gemaakt is bovenop GPT-3.5. GPT-3.5 is een voorbeeld van een large language model, een vorm van kunstmatige intelligentie. Dit taalmodel is getraind aan de hand van gigantische hoeveelheden tekst op het internet. Van nieuwsartikelen, Wikipedia-pagina’s en filmscripts tot chatgesprekken. Het feit dat de output van ChatGPT zo echt lijkt, is een bewuste ontwerpkeuze van de makers: de tekst die eruit komt moet zoveel mogelijk lijken op de teksten waarmee het slimme systeem is getraind. Dat betekent niet dat de teksten altijd kloppen, maar vaak kloppen ze wel en anders wekken ze toch op zijn minst die illusie.

“Vergis je trouwens niet”, waarschuwt Van Bruggen, “het bedrijf OpenAI presenteert deze chatbot als een open test. Door dit model nu beschikbaar te stellen, kan het ontzettend veel leren en finetunen aan het model. En tegelijkertijd is het gigantische reclame voor het bedrijf. Dit specifieke model is ook geen opensourcesoftware. De naam van het bedrijf OpenAI kan wel die indruk wekken. Uiteindelijk wil OpenAI hier geld aan gaan verdienen, dan zal de technologie niet meer gratis beschikbaar zijn.”

Bezorgdheid en/of relativering en/of optimisme

Er zijn experts en onderwijsprofessionals die zich ernstig zorgen maken over de gevolgen van deze ontwikkeling. De tijd is aangebroken waarin leerlingen en studenten zó eenvoudig teksten kunnen produceren dankzij AI – teksten die ook nog eens moeilijk te onderscheiden zijn van originele, door mensen bedachte teksten. Hoe kunnen we dan nog goed onderwijs geven waarin leerlingen zelf denken en leren, zonder dat we hiervoor geavanceerde spiektechnologie hoeven in te zetten?

Het onderwijs zal nooit verdwijnen, dat begrijpt iedereen. Maar een scriptie, artikel of andere tekstvorm gebruiken als leer- en toetsmiddel, dat kan problematisch worden. Lees bijvoorbeeld het stuk The College Essay Is Dead van Stephen Marche. Een rigoureuze oplossing voor dit probleem is: alles met de hand schrijven. “Ik kom docenten tegen die dat weer vaker doen,” zegt adviseur digitale geletterdheid Remco Pijpers hierover. “Ze laten leerlingen met pen en papier werken, om te zien of ze de stof echt schrijvend beheersen. Is dat rigoureus of is het pragmatisme? Misschien is het allebei.”

Bizar hoe goed deze teksten nu al zijn

Er zijn ook mensen die deze ontwikkeling relativeren. De impact kan groot zijn, maar wat zou dat? Eens in de zoveel tijd komt er een grote technologische vernieuwing langs. Denk aan de rekenmachine, denk aan Wikipedia, denk aan zoekmachines. We passen onszelf aan, doen er ons voordeel mee en voor we het weten is deze technologie onderdeel van ons leven en ons onderwijs geworden. Dit zal zeker aanpassing vragen van onszelf én van leerlingen, want we moeten hier dan wel goed mee om leren gaan. Hoe herkennen we een tekst die is gegenereerd door AI en is het überhaupt mogelijk om deze altijd te herkennen?

De relativering betreft ook de output die ChatGPT produceert. Tot een bepaald niveau komen er zeker bruikbare teksten uit, maar die zijn niet altijd even origineel en vrij ‘clean’. Ze bevatten ook inhoudelijke fouten en – niet onbelangrijk voor essays en scripties – de verwijzing naar bestaande bronnen is niet mogelijk. Het taalmodel kan feiten neerzetten die lijken op echte bronnen, maar dat zijn het niet. Daar was de opzet van dit taalmodel ook niet op gericht. Daarom ziet Jennifer Sandlin het nog niet zo’n vaart lopen bij de toepassing van ChatGPT voor het hoger onderwijs. Kennisnet-adviseur Erwin Bomas wijst ons ook op een artikel van Ian Bogost over het resultaat van ChatGPT: voorlopig is het essay nog niet dood.

Net als andere Kennisnetters ziet collega-adviseur Willem-Jan van Elk wel degelijk prima teksten uit de chatfunctionaliteit komen. Dat zijn dan misschien geen essays, maar anderszins zeer bruikbare teksten. Hij haalt ook het artikel van Marc Hijink in NRC aan. Hijink schetst een scenario waarin het onderwijs moet leren omgaan met AI die onze teksten schrijft. Teksten uit ChatGPT zijn bijvoorbeeld bruikbaar als lesmateriaal. Leerlingen kunnen de teksten kritisch analyseren en beoordelen in taallessen. Ze kunnen de teksten ook bekijken volgens principes die ze meekrijgen uit lessen in digitale geletterdheid en mediawijsheid.

Voorbeeld van een tekst door ChatGPT

Martine Kramer, manager strategie & externe betrekkingen en expertise bij Kennisnet, stelde de volgende vraag aan de chatbot. Lees en oordeel zelf. 

Vraag:
Hoe kunnen leraren zien of een essay door ChatGPT is gemaakt of door een leerling? 

Antwoord:
Er zijn enkele manieren waarop een leraar kan bepalen of een essay door een leerling is geschreven of door een hulpmiddel zoals ChatGPT: 

  • Vergelijk het essay met het vorige werk van de leerling: als de leraar toegang heeft tot het vorige werk van de leerling, kan hij de stijl, de inhoud en het niveau van complexiteit van het essay in kwestie vergelijken met het vorige werk van de leerling. Als er significante afwijkingen zijn of als het essay duidelijk meer geavanceerd is dan het vorige werk van de leerling, kan dit een aanwijzing zijn dat het essay door een hulpmiddel zoals ChatGPT is gegenereerd. 
  • Controleer op ongebruikelijke of repetitive taal: ChatGPT en andere taalgeneratiehulpmiddelen kunnen tekst produceren die ongebruikelijke of repetitive taal bevat, of die de variatie en nuance van taal die door een menselijke schrijver wordt gebruikt mist. Als het essay taal bevat die onnatuurlijk of repetitive lijkt, kan dit een teken zijn dat het door een hulpmiddel is gegenereerd. 
  • Overweeg het onderwerp en de inhoud van het essay: als het essay een onderwerp behandelt of informatie bevat die buiten de kennis of ervaring van de leerling valt, kan dit een aanwijzing zijn dat het essay door een hulpmiddel zoals ChatGPT is gegenereerd. 

Het is belangrijk om te onthouden dat het moeilijk kan zijn om definitief te bepalen of een essay door een leerling is geschreven of door een hulpmiddel is gegenereerd, en dat het nodig kan zijn om een aantal factoren in overweging te nemen om een weloverwogen beslissing te kunnen nemen. 

Gevaar voor onderwijs

Remco Pijpers van Kennisnet benoemt nog een heel andere kant van deze technologie. Hij voorziet dat ChatGPT een ontwikkeling die al gaande is, nog verder versterkt: kinderen worden met deze technologie ontmoedigd om goed te leren schrijven. De kloof tussen geletterde en laaggeletterde (lezend én schrijvend) zal verder groeien. Als het gaat over digitale geletterdheid en kansengelijkheid, dan adviseert hij scholen hun prioriteiten goed te stellen: leer leerlingen goed schrijven en argumenteren, in de klas, over de digitale wereld – ook dat is onderwijs in digitale geletterdheid.

Adviezen en overwegingen

We weten nog niet wat deze intelligente technologie uiteindelijk voor het onderwijs gaat betekenen. Wel zijn er heel veel vragen over hoe om te gaan met deze technologie. We geven hier enkele adviezen en overwegingen.

Ontdek ChatGPT zelf en ervaar de technologie samen met collega’s

De technologie is vrij toegankelijk met een gratis account. Ga naar chat.openai.com/chat en experimenteer. Ervaar hoe de chatbot werkt en probeer ook vooral zoveel mogelijk missers te ontdekken. Dat geeft inzicht in de werking van de chatbot.

Organiseer gesprekken over deze technologie

Organiseer gesprekken over deze technologie en bepaal hoe je hiermee omgaat. Een kritische blik op deze technologie is nodig, om allerlei redenen. Maar waak ervoor in de paniek te schieten. De technologie noopt tot een goed gesprek: wat betekent dit voor jouw onderwijs? Is er iets wat nu zou moeten gebeuren of wat je nu zou moeten doen? Leerlingen kunnen de tool gebruiken om niet zelf een tekst te hoeven schrijven of om plagiaat te plegen. Weten jouw leraren dit?

Anderzijds: zijn er ook manieren om deze technologie juist in te zetten in het onderwijs? Misschien is de tool bruikbaar bij creatieve vakken, of je kunt aan de hand hiervan de discussie starten over de vraag wat creativiteit is. Kortom, je zult je moeten leren verhouden tot deze technologie.

Verbieden of niet?

De geluiden zijn wisselend: er zijn voor- en tegenstanders en verschillende smaken ertussenin. Een kritische blik op deze technologie is verstandig. Heel concreet kun je het gebruik van ChatGPT verbieden bij (schrijf)opdrachten, net zoals je spieken of het gebruik van mobiele telefoons kunt verbieden. Je kunt echter niet altijd uitsluiten dat je leerlingen deze tool toch gebruiken.

Ik voorzie dat ChatGPT een ontwikkeling die al gaande is, nog verder versterkt: kinderen worden met deze technologie ontmoedigd om goed te leren schrijven

Deel geen gevoelige informatie

Op de privacykant van deze chatbot zijn we in dit artikel niet diep ingegaan. Het lijkt ons verstandig om geen gevoelige informatie te delen. De gesprekken die je met ChatGPT voert, worden door OpenAI gebruikt om het model te verbeteren. Sowieso is de vraag bij dit soort intelligente technologie: vinden we het acceptabel dat een (taal)model getraind wordt op basis van data op het internet, terwijl we daar waarschijnlijk nooit bewust toestemming voor hebben gegeven?  

Ga ook met leerlingen in gesprek

Vraag studenten en leerlingen die met de technologie hebben geëxperimenteerd wat hun ervaringen zijn. Wat hebben ze zelf geprobeerd en waar liepen ze tegenaan? (Er zijn ook studenten die aangeven dat ze de chatbot niet voor studieopdrachten zullen inzetten, omdat ze er niks van zullen leren.) Zo’n gesprek kan prima in een les maatschappijleer of informatica. Praat dan ook over de impact op de samenleving en het onderwijs. Wat vinden zij eerlijk, wat niet? En hoe kijken zij naar de vragen over privacy en het gebruik van gegevens op internet (zie het vorige punt).  

Wordt dit een grote gamechanger? Het antwoord is er nog niet

We zagen de ontwikkeling van deze technologie aankomen, maar deze nieuwe praktisch toepasbare applicatie heeft de (onderwijs)wereld toch enigszins overvallen. Op de vraag ‘Is ChatGPT een gamechanger voor het onderwijs?’, kunnen we dan ook nog geen eenduidig antwoord geven. De aandacht voor de chatbot is enorm, we kunnen het gerust een hype noemen. We schatten in dat dit ook niet zomaar over gaat waaien. ChatGPT heeft iets veranderd en dat ‘iets’ kan groot worden. Maar wordt het onderwijs er in de dagelijkse praktijk beter van, of slechter, of wezenlijk anders? Het is nog te vroeg om hier een duidelijke uitspraak over te doen. 

De onderwerpen waarover wij publiceren