Uitleg
|
Ethiek
|
po
vo
mbo

Zet menselijkheid voorop bij digitalisering in het onderwijs

Digitale middelen zijn alomtegenwoordig in het onderwijs; ze verbinden, ondersteunen en nemen taken van de mens over. Dit roept vragen op als: Wat is een goede balans tussen mens en machine in het onderwijs? Welke aspecten van menselijkheid staan op het spel bij toenemende digitalisering? Met de publicatie ‘Zet menselijkheid voorop bij digitalisering in het onderwijs’ wil Kennisnet helderheid bieden over de rol van digitalisering bij de ontwikkeling van menselijkheid: wanneer leidt het tot verschraling en hoe kan het menselijkheid juist versterken?

Door de redactie

2 november 2022

4 minuten lezen

Leerlingen en studenten ontwikkelen zich op school niet alleen voor een beroep of als burger, maar als compleet mens. De menselijke relatie tussen leraar en leerling of student en tussen leerlingen en studenten onderling is dan ook cruciaal.

Een chatbot staat altijd open voor een praatje. Maar kunnen leerlingen en studenten bij een mens te rade gaan als het ertoe doet? Slimme algoritmes bieden leerstof op niveau, maar zien het niet als een leerling of student zich minder goed voelt vandaag. Dashboards bieden overzicht en inzicht in de ontwikkeling van leerlingen en studenten, maar kunnen niet meer over hen vertellen dan de gegevens die uit digitale systemen naar voren komen. Afstandsonderwijs brengt nieuwe mogelijkheden, maar maakt ook het gemis aan direct menselijk contact voelbaar.

Aandacht voor menselijkheid

Menselijkheid voorop zetten bij digitalisering is een belangrijke maatschappelijke uitdaging. Niet voor niets wordt gesproken over de ontwikkeling van human-centered AI en staat menselijkheid centraal bij de Europese visie op digitalisering. Ook voor het onderwijs is dit van groot belang. Ontwikkelaars van nieuwe digitale technologieën als AI, neuromonitoring en immersive technologie kloppen aan de deur van het onderwijs. Deze technologieën komen steeds dichter op de mens te staan. We dichten de technologieën vaak de belofte toe dat ze typische menselijke vermogens kunnen uitbreiden, verbeteren of zelfs vervangen.

Regie op ontwikkeling technologieën

Als het onderwijs regie wil houden op deze ontwikkelingen en in aanbestedingen voor adaptieve leersystemen en andere technologie menselijkheid wil kunnen meenemen, dan vraagt dit om meer inzicht in de rol van belangrijke waarden als menselijkheid. Want wat betekent menselijkheid in het onderwijs precies? En hoe kan digitalisering hier wel en niet een rol in vervullen, bijvoorbeeld in periodes van les op afstand?

Drie kenmerken van menselijkheid

In de publicatie Zet menselijkheid voorop bij digitalisering in het onderwijs onderscheiden we drie kenmerken van menselijkheid. Per kenmerk benoemen we de toepassing in onderwijs, de rol van ict, reflectievragen en geven we tips.

Mensen zijn denkers
Voor het ontwikkelen van leerlingen en studenten tot zelfstandige denkers is reflectie en dialoog nodig. Leraren kunnen dit stimuleren door op het juiste moment het leerproces te onderbreken. Ict kan deze rol niet overnemen, maar wel helpen om zelfreflectie te faciliteren of dialoog met betrokkenen van buiten mogelijk maken.
Mensen zijn sociale wezens
Het sociale aspect van menselijkheid in onderwijs komt tot uitdrukking in de voorbeeldfunctie van leraren, het leren in groepsverband en het nemen en dragen van verantwoordelijkheid door leerlingen en studenten. Ict kan sociale verbinding faciliteren, maar is niet geschikt als vervanger voor sociale functies in onderwijs.
Mensen hebben verbeeldingskracht
Het ontwikkelen van verbeeldingskracht komt in het onderwijs aan de orde bij het leren beheersen van taal en technologie, het begrijpen van verhalen en media-uitingen en het zelf creëren bij kunst- of maakonderwijs. Daarom kan de ontwikkeling van dit kenmerk nauwelijks zonder inzet van technologie, of dat nu ict of een andere vorm van technologie is.

Technologie draagt bij, maar vervangt niet

Essentieel bij de ontwikkeling van menselijkheid is dat leerlingen en studenten leren niet klakkeloos aan te nemen wat iemand zegt, of zomaar voor lief te nemen hoe de huidige maatschappij eruitziet. Die ontwikkeling is voor elk mens uniek en dus ook niet te automatiseren of in systemen te vatten. Menselijk onderwijs daagt leerlingen en studenten uit om kritisch te denken en verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen leven en hun bijdrage aan de wereld. Ook goede menselijke relaties in het onderwijs, een belangrijke voorwaarde voor leren, zijn niet zomaar te simuleren met technologie.

De publicatie Zet menselijkheid voorop bij digitalisering in het onderwijs laat zien dat technologie op een mooie manier kan bijdragen aan het versterken van menselijke relaties als basis voor onderwijs en de ontwikkeling van menselijkheid zelf in het onderwijs. Ook biedt de publicatie handvatten om menselijkheid een goede plek te geven bij onderwijs op afstand. Tegelijkertijd is het goed om oog te blijven hebben voor wat de mens uniek maakt ten opzichte van technologie, en wat niet vervangen kan worden door digitale systemen.