- Uitleg
- |
- Leermiddelen
- |
- po
- vo
Alles wat je moet weten over digitaal erfgoed voor het onderwijs
Erfgoed in het onderwijs geeft leerlingen een beeld van het verleden en draagt bij aan cultureel bewustzijn en reflectie op het heden. Door het digitaliseren van erfgoed, kunnen scholen het makkelijker inzetten. Kennisnet, het Netwerk Digitaal Erfgoed en DEN werkten samen aan een programma om erfgoed, met behulp van ict, structureel een plek te geven bij scholen in het primair onderwijs (po) en het voortgezet onderwijs (vo). Op deze pagina lees je alles over het programma en wat het voor zowel het onderwijs als de culturele sector heeft opgeleverd.
Door de redactie
Taal, kunst, tradities, monumenten: erfgoed is een breed begrip. Erfgoed is de verzamelterm voor sporen uit het verleden waarvan we vinden dat die het bewaren waard zijn voor het heden. En die we willen bewaren voor toekomstige generaties. Erfgoed laat zien wie we zijn en waar we vandaan komen. Veel erfgoed is gedigitaliseerd en hierdoor breder beschikbaar voor iedereen, dus ook voor onderwijs.
Lesmateriaal over erfgoed op Wikiwijs
Ben je op zoek naar erfgoedlesmateriaal, bijvoorbeeld over geschiedenis of burgerschap? Op de Wikiwijs Erfgoedpagina vind je een overzicht van lesmateriaal dat al beschikbaar is.
Erfgoed als leermiddel?
Musea, archieven en andere culturele instellingen en erfgoedinstellingen bieden digitaal erfgoed aan en ontwikkelen hiermee ook allerlei lesmateriaal voor het onderwijs. Maar dit materiaal krijgt daarmee niet automatisch een betekenisvolle plek in het onderwijs. Het is niet altijd goed vindbaar en sluit vaak nog onvoldoende aan bij het onderwijsprogramma.
De weg van erfgoed naar de klas
In de publicatie ‘De weg van erfgoed naar de klas’ zie je welke routes erfgoed in een erfgoedinstelling doorloopt om uiteindelijk terecht te komen als lesmateriaal in de klas.
pdf | 1.05 MB
Om erfgoed, met behulp van ict, structureel een plek in het onderwijs te geven hebben Kennisnet en het Netwerk Digitaal Erfgoed de handen ineen geslagen in het programma ‘Digitaal erfgoed voor het onderwijs’. Het programma is eind juni 2021 afgerond. Op deze pagina lees je over de ambities en werkwijze van het programma en vind je concrete producten en publicaties die vanuit het programma zijn opgeleverd om onderwijs en erfgoed verder te helpen.
“We hebben grote stappen gezet die eraan bijdragen dat leraren hun lessen kunnen verrijken en op een aansprekende manier onderwijs kunnen geven met digitaal erfgoedmateriaal. Daarnaast hebben we culturele instellingen geholpen om hun lesmateriaal beter vindbaar te maken en aan te sluiten op het onderwijsprogramma, zodat het bereik en gebruik in het onderwijs toeneemt”, aldus Manon Geven, programmamanager.
Een stapsgewijze aanpak
Het programma is in 2019 gestart met een inventarisatie waarin we hebben onderzocht hoe culturele instellingen hun erfgoedmateriaal beschikbaar stellen en hoe scholen dit gebruiken. De resultaten staan in de publicatie ‘Hoe beschikbaar en bruikbaar is digitaal erfgoed voor het onderwijs’.
Publicatie: 'Hoe beschikbaar en bruikbaar is digitaal erfgoed voor het onderwijs?'
pdf | 868.58 KB
Na de inventarisatie zijn we gestart met het verbinden van organisaties die zich bezighouden met erfgoededucatie. We hebben 5 bestaande initiatieven (focusprojecten) ondersteund, begeleid en kennis opgehaald gedurende de looptijd van deze initiatieven en het programma. De begeleiding was iteratief: voor, tijdens en na de ontwikkeling gaven we advies en onderzochten we wat er goed gaat en wat er beter kan.
Ook de digitale infrastructuur is verbeterd, bijvoorbeeld door lesmateriaal te verbinden aan termen die leraren gebruiken. Hierdoor kunnen leraren het beschikbare erfgoedlesmateriaal beter vinden wanneer ze hier online naar zoeken. Dit heeft geresulteerd in een themapagina erfgoed op de website van Wikiwijs.
Bekijk de themapagina erfgoed op WikiwijsVanuit het programma is er geen nieuw lesmateriaal ontwikkeld. We investeren in het delen van kennis en materiaal uit bestaande initiatieven. De kennis die is opgedaan tijdens het programma hebben we verwerkt in publicaties, video’s, praktische tools en gedeeld tijdens bijeenkomsten.
Tot slot hebben we samen met DEN, het kennisinstituut cultuur & digitale transformatie een training voor culturele instellingen en makers van lesmateriaal met erfgoed ontwikkeld, waarbij de deelnemers aan de slag gaan met de kennis en het toepassen van praktische tools.
Naar de training op de website van DENOpbrengsten uit het programma
Om culturele instellingen te helpen om hun kennis en erfgoedcollecties nog beter aan te laten sluiten bij de behoeftes van het onderwijs hebben we een stappenplan ontwikkeld. Dit stappenplan bestaat uit kennis en informatie die we gedurende het programma hebben opgedaan en helpt culturele instellingen invulling te geven aan de educatieve doelstellingen van hun organisatie. Het biedt overzicht aan onderwerpen waar culturele instellingen rekening mee moeten houden, wanneer zij educatief erfgoedmateriaal op een digitale manier wilt aanbieden aan scholen.
Het stappenplan is gepubliceerd op de website van DEN, het kennisinstituut cultuur & digitale transformatie. Het stappenplan bevat de volgende publicaties:
- Verken samenwerking in jouw regio
- Verken de behoefte van het onderwijs
- Auteursrecht en het onderwijs: feit en fictie over de onderwijsexceptie
- Auteursrecht en digitaal erfgoed in het onderwijs (pdf)
- Platformen voor het delen en ontwikkelen van lesmateriaal met erfgoed
- Gastlessen organiseren? Zo doe je dat digitaal!
- Training ‘Digitale cultuureducatie: begeleiden bij ontwikkeltrajecten’
Voorbeelden uit de praktijk
Kennis ophalen, bundelen en delen: dat waren de belangrijke uitgangspunten van het programma. We hebben vijf organisaties/projecten die zich bezighouden met het ontwikkelen van erfgoedlesmateriaal actief gevolgd en begeleid. Lees meer over deze projecten en bekijk onderstaande compilatievideo wat de projecten voor het onderwijs betekenen.
Project Expeditie Vrijheid
Expeditie Vrijheid is een lespakket over de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog voor groep 7 en 8 van de basisscholen in Overijssel. Het bevat methodevervangend lesmateriaal ontwikkeld door het Historisch Centrum Overijssel en scholen in Overijssel. In deze lessen zoeken en gebruiken leerlingen onder andere relevant erfgoedbronmateriaal.
Naar Expeditie VrijheidWil je meer weten over het lespakket Expeditie Vrijheid? Lees dan het interview met projectleider Willemijn Zwart.
Project Digitale Scheurkalender Burgerschap
Kunstgebouw en Erfgoedhuis Zuid-Holland hebben voor het vmbo een Digitale Scheurkalender Burgerschap ontwikkeld. Het concept van de Digitale Scheurkalender is bedacht door het Kröller-Müller Museum. Met deze tool voor het digibord kunnen leraren hun leerlingen in de les een korte ‘cultuursnack’ aanbieden.
Naar de Digitale Scheurkalender BurgerschapDe Digitale Scheurkalender Burgerschap zet kunst en erfgoed in om leerlingen te stimuleren na te denken over zichzelf en de ander, verleden en toekomst, hun omgeving en eigen verantwoordelijkheid.
Wil jemeer weten over het ontwikkelproces van de Digitale Scheurkalender? Lees dan het interview met Iris Brandts en Annemarie Hogervorst.
Project Natuurlab
Natuurlab is een digitale leeromgeving waarbij leerlingen van het vmbo, havo en vwo leren door zelf te onderzoeken. Ze doen dit op basis van de data en het natuurhistorisch erfgoed in de collectie van Naturalis. De leerlingen leren de wereld om zich heen te begrijpen door zelf een vraag te stellen over biologie en deze te beantwoorden met wetenschappelijke data en methodieken.
Naar het NatuurlabWil je meer weten over de online leeromgeving Natuurlab? Hoe ervoor is gezorgd dat de lessen toegankelijk, leuk en makkelijk te gebruiken zijn? En hoe de verbinding is gelegd tussen Natuurlab en het onderwijs? Lees dan het interview met Hansjorg Ahrens, inhoudsontwikkelaar educatie bij Naturalis.
Lees het verslag van de online bijeenkomst
pdf | 95.54 KB
Project Niet Stapelen, Maar Vervangen
De samenwerking ‘Niet stapelen maar vervangen’, waar Schoolbesturen Primair Onderwijs ‘s-Hertogenbosch samen met Huis73 aan werkt, zorgt er in ’s-Hertogenbosch voor dat scholen gemakkelijk lesmateriaal van culturele instellingen kunnen gebruiken. Leraren zien via leerdoelen welk deel van de lesmethode ze kunnen vervangen met cultureel lesmateriaal. Onderdeel hiervan is het gebruik van de aanbodsdoelen van SLO en het platform Wikiwijs als ondersteuning voor het aanbieden en vinden van vervangend lesmateriaal.
Wil je meer weten over Niet stapelen maar vervangen? Educatief makelaar Dennis Termorshuizen en cultuurcoördinator Hesther van Beest leggen uit hoe het werkt.
Project Open Monumenten Klassendag 2.0
Stichting Nederland Monumentenland wil de huidige manier waarop de Open Monumenten Klassendagen worden georganiseerd aanpassen. Het lesmateriaal is vernieuwing toe en er zijn te weinig vrijwilligers beschikbaar om de Klassendagen in de huidige vorm grootschalig uit te rollen. In dit project onderzoekt Stichting Nederland Monumentenland samen met Spacetime hoe klassen op een laagdrempelige manier in aanraking kunnen komen met monumenten in hun omgeving.
Open Monumenten KlassendagenWil je meer weten over het project? Bekijk dan deze promotievideo of de flyer.
Flyer Erfgoed en cultuurinformatie
pdf | 5.05 MB
Betrokken partners
Het programma is uitgevoerd door Kennisnet en het Netwerk Digitaal Erfgoed, waarbij nauw is samengewerkt met DEN, het kennisinstituut cultuur & digitale transformatie en SLO.
Kennisnet biedt expertise op het vlak van ict en onderwijs, waaronder digitale leermiddelen. We vinden het belangrijk om open leermateriaal zo goed, zo veel, zo flexibel en zo gebruiksvriendelijk mogelijk beschikbaar te stellen voor het onderwijs.
Het Netwerk Digitaal Erfgoed is het nationale samenwerkingsverband van erfgoedorganisaties in Nederland, gesteund door het ministerie van OCW. Het netwerk voert de Nationale Strategie Digitaal Erfgoed uit: samen meer impact met digitaal erfgoed maken door te zorgen voor beter zichtbaar, bruikbaar en houdbaar erfgoed.
Naar het Netwerk Digitaal ErfgoedDEN, het kennisinstituut voor cultuur & digitale transformatie is de samenwerkingspartner waarbij alle kennis gebundeld is. Vanuit DEN wordt, in samenwerking met andere relevante partners, de opgedane kennis over digitaal erfgoed voor het onderwijs zo doelgericht mogelijk verspreid.
Daarnaast zijn ook andere partners betrokken bij het programma, zoals OCW, LKCA, de PO-Raad, VO-raad, diverse culturele instellingen en provinciale en regionale verbinders. Een overzicht van organisaties die betrokken zijn bij digitaal, erfgoed en onderwijs vind je op den.nl
Op de hoogte blijven?
Je kunt je aanmelden voor de LinkedIn groep ‘Digitaal erfgoed voor het onderwijs‘. Hier wisselen we kennis en ervaringen uit over de beschikbaarheid en het gebruik van digitaal erfgoed in het onderwijs. We nodigen je van harte uit om mee te praten, mee te denken en je kennis met ons te delen.
Wil je op de hoogte blijven van ontwikkelingen rondom digitale cultuureducatie? Meld je dan aan voor de nieuwsbrief van DEN of de nieuwsbrief van het Netwerk Digitaal Erfgoed.
Lees verder
Downloads
Aantrekkelijk digitaal aanbod maken voor het onderwijs
Deze publicatie biedt handvatten voor culturele instellingen voor het aantrekkelijk maken van digitaal aanbod.
pdf | 2.86 MB
Hoe beschikbaar en bruikbaar is digitaal erfgoed voor het onderwijs?
In deze publicatie lees je de eerste bevindingen van het programma 'Ontsluiting digitaal erfgoed voor het onderwijs'.
pdf | 868.58 KB
De weg van erfgoed naar de klas
Download de publicatie
pdf | 1.05 MB
Begrippenlijst
Aanbieders
Een organisatie die educatieve content ontwikkelt, zoals een museum, een theater(gezelschap), een kunstenaar in de klas, een erfgoedlocatie of een muziekgezelschap.
Bronmateriaal
(Erfgoed)collecties die gedigitaliseerd zijn, of die digitaal tot stand gekomen zijn (born digital) en als losse bron te gebruiken is.
Cultureel erfgoed
Erfgoed is een verzameltermen van sporen uit het verleden, die een samenleving belangrijk vindt om te bewaren en te beschermen. Dit is materieel erfgoed, zoals voorwerpen in musea, archeologische vondsten, beeldmateriaal in archieven, monumenten en natuurlandschappen. Daarnaast is er immaterieel erfgoed, zoals verhalen, tradities en gebruiken.
Culturele instelling
Culturele instellingen zijn actief in beeldende kunst, bouwkunst, erfgoed (musea, archieven, archeologie, monumentenzorg), dans, film, letteren, (pop)muziek, (muziek)theater of vormgeving.
Interne cultuurcoördinator
De cultuurcoördinator (icc’er) op school is de spil voor goed cultuuronderwijs voor ieder kind op school. De cultuurcoördinator maakt en houdt iedereen enthousiast voor cultuur en creativiteit in de klas en is de verbindende schakel tussen school en culturele omgeving.
Cultuureducatie
Doelbewust leren over en met kunst, erfgoed en media via gerichte instructie, zowel binnen- als buitenschools.
Cultuureducatie met kwaliteit (CmK)
Cultuureducatie met Kwaliteit heeft als doel cultuureducatie een vast onderdeel te maken van het lesprogramma. Het CmK-programma bevordert de samenwerking tussen scholen en culturele instellingen, de deskundigheid van leerkrachten en vakdocenten en draagt bij aan het ontwikkelen van doorlopende leerlijnen en 21e eeuwse vaardigheden. Het Rijk stelt samen met andere overheden, geld beschikbaar voor het programma. Het Fonds voor Cultuurparticipatie is verantwoordelijk voor de toekenning van de rijkssubsidie.
Digitaal erfgoed
Erfgoedcollecties die gedigitaliseerd zijn, of die digitaal tot stand gekomen zijn (born digital).
Educatief ontwerpers
Professionals in dienst van of ingehuurd door aanbieders om lesmateriaal te ontwikkelen.
Educatoren
Educator kan een functie zijn binnen een museum, theater of gezelschap, maar ook binnen een kenniscentrum op het gebied van kunst en cultuur.
Erfgoed
Cultureel erfgoed in alle mogelijke vormen, bijvoorbeeld museumstukken, archieven, taal en monumenten).
Erfgoedcollecties
Bundeling van erfgoed, in samenhang, bijvoorbeeld rondom een thema of afkomstig van één erfgoedinstelling.
Erfgoededucatie
Educatie over de waarde van erfgoed en wat erfgoed is of kan zijn.
Erfgoededucator
Degene die de tentoonstelling, bijbehorende educatie of speciaal schoolaanbod maakt binnen een instelling of bij een culturele locatie.
Erfgoedlesmateriaal
Erfgoed dat is verwerkt tot (digitaal) lesmateriaal voor het onderwijs.
Erfgoedmateriaal
Digitaal erfgoed én erfgoedlesmaterialen.
Erfgoedparticipatie
Actieve deelname door en betrokkenheid van de samenleving bij ons cultureel erfgoed.
Immaterieel erfgoed
Immaterieel cultureel erfgoed zijn niet-tastbare cultuuruitingen, in tegenstelling tot materieel erfgoed (gebouwen, objecten, documenten en monumenten). Het zijn gewoontes en gebruiken die gemeenschappen een gevoel van verbinding, identiteit en continuïteit geven, en die worden doorgegeven. Immaterieel erfgoed is levend en dynamisch en verandert mee met de tijd.
Intermediairs
Zie verbinders.
Verbinder
Een organisatie zoals een erfgoedhuis of kunstinstelling die vanuit een regio of provincie verantwoordelijk zijn voor het coördineren van vraag en aanbod bij cultuureducatie.