• Uitleg
• |
• Artificial intelligence
• |
• po
• vo
• mbo

Professionaliseren in tijden van AI

Artificial intelligence en onderwijs: goed voor veel media-aandacht en onderwerp van soms verhitte discussies in de lerarenkamer. Vooral generatieve AI (zoals ChatGPT) zorgt voor enthousiaste geluiden. Tegelijkertijd zijn leraren ook bezorgd dat leerlingen niets zelf meer zullen schrijven, maar dat aan de robot overlaten. Hoe weten we nog welke kennis en vaardigheden de leerling zelf heeft? Deze acute vragen leiden tot veel onrust. Die onrust vermindert als je als school de ontwikkelingen proactief benadert en er stap voor stap met elkaar over nadenkt. Vervolgens kun je je positie bepalen.

Door Frans Schouwenburg

14 juni 2023

7 minuten lezen

De intrede van generatieve AI zoals ChatGPT heeft al meteen een grote impact op het primaire onderwijsproces, dus de zorgen zijn begrijpelijk. Toch is het jammer dat dit soort ontwikkelingen ons altijd in reactieve modus dwingen. Er is iets nieuws, hoe verhouden we ons daartoe?

We don’t like change. However, we can’t be change spectators. Our active participation is required

We moeten proberen de ontwikkelingen te begrijpen, te volgen, er wat van te vinden, en actief het gesprek faciliteren over de impact ervan op het onderwijs. Zeker in het onderwijs waar alles draait om de voorbereiding op leven, leren en werken, is het nodig dat we manieren vinden om ons tot deze stevige ontwikkelingen te verhouden. Gelukkig besteden vakbladen en onderwijswebsites veel aandacht aan interessante didactische toepassingen van ChatGPT, maar er is meer om over na te denken.

Wij zijn professionals

Er zijn manieren om proactief na te denken over technologische ontwikkelingen en de plek daarvan in ons onderwijs. Daarbij gaat het niet alleen om de instrumentele toepassing ervan, maar ook om het bewust kiezen voor werkvormen waarbij je die technologie wel of niet kunt gebruiken en – last but not least – waarom. De ontwikkelingen van AI dwingen ons om na te denken in welke mate we ze wíllen toelaten in ons onderwijs. Het doel om leerlingen voor te bereiden op een vervolgstudie en een leven in een van technologie doordrenkte wereld, brengt met zich mee dat we nadenken en proberen onze gedachten te ordenen. Dat is zeer complex, omdat het om grote verantwoordelijkheden gaat. Maar dit hoort nu eenmaal bij professional zijn; als je werkt in een beroep dat constant in verandering is, is het nodig om nieuwe ontwikkelingen te blijven volgen.

Geen paniek, want wij praten met elkaar

Al jaren werken veel scholen met Vier in balans als basismodel voor het succesvol inzetten van ict in het onderwijs. Aan de hand van dit model kunnen scholen beschrijven wat er nodig is om ict in het onderwijs goed te gebruiken. Kennisnet heeft de onderdelen visie, deskundigheid, inhoud en toepassingen, en infrastructuur uitgewerkt in verschillende hulpmiddelen die je helpen om een geïntegreerde visie te krijgen op ict in het onderwijs. Bij het onderwerp AI gaat kun je vooral kijken naar de pijler deskundigheid – die van toepassing is op iedereen in de schoolorganisatie.

Handreiking professionalisering ict-bekwaamheid

Een van de hulpmiddelen bij Vier in balans die helpen de deskundigheid te vergroten, is de Handreiking professionalisering ict-bekwaamheid van de leraar. Dit instrument helpt je om stap voor stap met je collega’s na te denken over de nieuwe ontwikkelingen. Ook helpt het om afspraken te maken, zodat iedereen een rol kan spelen bij de introductie van generatieve AI in de school. De handreiking bestaat uit een aantal vragenlijsten die helpen het gesprek op gang te brengen en tot afspraken te komen.

Praten over AI met andere sleutelfiguren

We verwijzen in de handreiking steeds naar andere sleutelfiguren in de school die hun rol spelen bij de keuze van leermiddelen: i-coaches, schoolleiders, beleidsmedewerkers en bestuurders. Al deze sleutelfiguren hebben een eigen perspectief, dat wordt uitgewerkt in een eigen vragenlijst. Praat niet alleen met functiegenoten over AI, maar juist ook met de andere sleutelfiguren. Want alleen als iedereen zijn rol pakt, komen veranderingen tot stand. Verder geldt: leraren professionaliseren wanneer ze de regie over de inhoud van hun werk hebben en de eigen context voorop staat.

AI-gespreksthema’s en -vragen

In de handreiking komen veel gespreksthema’s en vragen aan bod die voor verschillende sleutelfiguren in de school relevant zijn. Als aanvulling daarop kun je deze vragen gebruiken bij het gesprek over AI op school en professionaliseren:

1. Wat voor school zijn we, wat zijn onze waarden, op welke manieren willen we leerlingen laten leren?
2. We gebruiken deze (…) didactische aanpakken en hebben deze (…) middelen tot onze beschikking. Moeten we hierin iets aanpassen omdat leerlingen nu nieuw gereedschap tot hun beschikking hebben? Wat zou dat betekenen voor de manier waarop we opdrachten formuleren en het werk controleren? Waar moeten we dan speciaal op letten?
3. Vragen formuleren voor de AI-chatbot, het controleren van het antwoord: dit vergt digitale geletterdheid van leerlingen en leraren. Besteden we daar al aandacht aan?
4. Is er aanleiding om pas op de plaats te maken, en deze nieuwe hulpmiddelen nu geen plek te geven in onze onderwijsaanpak? Hoe realiseren we dit?
5. Om de technologie te begrijpen, moeten we haar leren kennen, uitproberen. Hoe organiseren we dat en hoe zorgen we dat opgedane ervaringen worden geëvalueerd en besproken?
6. Hoe zorgen we ervoor dat we kennis hebben over de mogelijke impact van (generatieve) AI, ook buiten de onderwijssituatie? Denk aan impact op administratie, privacy, maar ook maatschappelijke impact die relevant is voor leven, leren en werken.
7. Wie uit de organisatie kan ons hierbij helpen? Hoe maken we hier een duurzaam traject van?

Jullie eigen gesprek

Je merkt het: dit zijn geen gespreksvragen met pasklare antwoorden. Het gaat immers te allen tijde om jullie eigen gesprek, jullie eigen keuzes.

Digitale competenties leraren verbeteren

De Europese Commissie bracht in 2022 een waardevolle publicatie uit: Ethische richtsnoeren voor het gebruik van artificiële intelligentie (AI) en data bij onderwijzen en leren voor onderwijsactoren. Deze publicatie beschrijft de strategie om digitale competenties van leraren te verbeteren. De richtsnoeren benadrukken het belang van het begrijpen van AI en data in het onderwijs en benoemen de ethische vraagstukken en bedreigingen van autonomie. Er staan praktische richtlijnen in voor de ontwikkeling van ict-bekwaamheid van leraren. En het bevat een pleidooi voor gezamenlijke professionalisering om up-to-date te blijven in een snel veranderende digitale omgeving.

Blijf met een open blik naar de ontwikkelingen kijken, en besef dat we in een groot live-experiment zitten

Is er tegen artificial intelligence op te professionaliseren?

Velen zullen zich afvragen: is er wel tegen AI op te professionaliseren? We zullen nog vele malen verrast worden. Kennisnet adviseert je om je te concentreren op het onderwijs en jullie rol daarin. Blijf met een open blik naar de ontwikkelingen kijken, en besef dat we in een groot live-experiment zitten. Het gaat immers om een onvolwassen technologie die we samen moeten ontdekken.

• Verhoud je tot AI, ontdek in onderwijsteams wat goed werkt en niet.
• Dit raakt het ontwerp van het onderwijs: wat moeten leerlingen kennen/kunnen?
• We moeten ons allemaal voorbereiden op een brede maatschappelijke impact van AI door blijvend geïnformeerd te zijn.

De producten leren kennen, ze uitproberen en vooral erover praten met collega’s. Veel proactiever kun je niet zijn. De hulpmiddelen van Kennisnet geven je richting om doordachte keuzes te maken.

Lees verder

• Artificial intelligence dringt door tot alle lagen van de samenleving
• Hoe kun je als leraar AI gebruiken? Check deze Kennisnet-wiki