Frans Schouwenburg
Van Alphen schreef mee aan het recent verschenen pamflet ‘Onderwijs na de informatierevolutie‘. Daarin pleit Maurice de Hond, grondlegger van de Steve Jobsscholen – met Onderwijs voor een nieuwe tijd (O4NT) als concept – voor een aantal rigoureuze veranderingen in het onderwijs.
Onderwijs gedomineerd door ‘just in case’-principe
De auteurs schrijven dat de doelen en middelen in het onderwijs niet aansluiten bij de eisen van deze tijd. "Het huidige onderwijs wordt nog steeds gedomineerd door ‘just in case’-onderwijs", licht Van Alphen toe. Daarbij doelt hij op overdracht van kennis die leerlingen ooit nodig zouden kunnen hebben.
"Een gemeenschappelijke basis van kennis wordt erg belangrijk gevonden. Deze kennis is verdeeld in vakken die zonder samenhang worden aangeboden. Ook de vaardigheden komen als losse onderdelen aan bod. Dat is organisatorisch handig, maar het maakt het onderwijs voor de leerling niet erg betekenisvol.
Organische aanpak
"Wij pleiten voor een meer organische aanpak: het ‘just in time’-principe", zegt Van Alphen. Daarmee bedoelt hij kennis die leerlingen pas ontwikkelen wanneer zij deze daadwerkelijk nodig hebben. "Er zijn tegenwoordig zo veel informatiebronnen, oefenstof en hulpmiddelen digitaal beschikbaar, dat ieder erbij kan wannéér het nodig of gewenst is. Maak daar beter gebruik van.
"Op mijn scholen streven we naar gepersonaliseerd onderwijs, waarbij de leerling als uitgangspunt geldt. Hier komt het ‘just in time’-principe tot uiting in adaptieve programma’s, dataverzameling en interventies die gericht zijn op de persoonlijke ontwikkeling van het kind."
Spanningsveld
Er bestaat volgens de auteurs van het pamflet een spanningsveld tussen gepersonaliseerd onderwijs, waarin de leerling centraal staat, en onderwijs dat landelijk wordt gelegitimeerd door een vast curriculum en centrale toetsmomenten.
"We hebben die spanning met het team nadrukkelijk gevoeld", zegt van Alphen. "Het Palet was bijna een zeer zwakke school. Als interim-directeur werd ik ingevlogen om hier wat aan te doen. Iedereen heeft een jaar keihard gewerkt. We ademden taal en rekenen. Toen hadden we de beste Cito-resultaten in Almere. Maar we keken elkaar aan en vroegen elkaar: ‘Is dit het onderwijs dat we willen?’
Verschillen tussen leerlingen
"We zien de verschillen tussen leerlingen groeien. Ze hebben op allerlei manieren toegang tot technologie en pakken die mogelijkheden. Thuis al! Wij wilden onderwijs dat daarop aansluit. We besloten onverminderd te blijven investeren in het Luc Stevens-adagium: relatie – ruimte – prestatie. Maar als team willen we de omslag maken naar het constant denken aan wat de leerling nú en straks nodig heeft."
Resultaten op orde houden
Om de resultaten op orde te houden moet de basis degelijk zijn, zegt Van Alphen. "Goed rekenen, lezen op het hoogste niveau, goed stellen, een verhaal kunnen schrijven. Maar dat hoeft niet klassikaal. We doen dit in workshops en halen hogere rendementen omdat we specialisten in taal en rekenen hebben, die groepsoverstijgend aan alle leerlingen instructies geven en de vorderingen analyseren; een flinke professionaliseringsslag.
"Deze aanpak blijkt efficiënt en creëert tijd om leerlingen hun talenten te laten ontdekken. Ze programmeren, maar niet om het programmeren. Ik wil dat ze leren denken! Daarom kunnen ze ook kiezen voor mediawijsheid, 3D-printen, dans, muziek, schaken, blind typen. Ze werken niet meer dan een uur per dag op de iPad."
Ict maakt nog niet het verschil
Ict maakt volgens Van Alphen nu nog niet het verschil bij het realiseren van gepersonaliseerd onderwijs. "Marktontwikkelingen gaan wat ons betreft niet snel genoeg. De verschillende pakketten, die we gebruiken, wisselen nog steeds geen gegevens met elkaar uit via bijvoorbeeld Parnassys. We moeten honderd keer inloggen.
Van taakverlichting door ict is nog lang geen sprake.
"Het volgen van de leerling vergt veel van een leerkracht en een intern begeleider. Ze moeten flexibel kunnen denken, met de nieuwe hulpmiddelen kunnen omgaan, nieuwe interventies bedenken en ook nog weten of de kerndoelen worden afgedekt. Als de ontwikkeling van software voor learning analytics dan zo traag gaat, wordt het voor ons onuitvoerbaar om van elke leerling de ontwikkeling bij te houden. Van taakverlichting door ict is nog lang geen sprake.
"Tóch vertrouwen we erop dat we steeds betere gegevens over leerlingen zullen krijgen als er meer producten als Rekentuin, Junior Einstein en Muiswerk op de markt komen. Onze leerkrachten gaan er steeds meer in zien. Uiteindelijk hebben ze de steun van een Cito-toets dan niet meer nodig."