Er is meer dan Google – onderwijs het digitale alternatief

The New York Times noemt de opmars van Silicon Valley in het onderwijs ‘de Googlisering van de publieke scholen‘. Of daar in Nederland sprake van is, is nog niet hard te maken. Dat neemt niet weg dat vooral Google en Microsoft bij scholen een flinke voet aan de digitale grond hebben. In het primair onderwijs heeft Google de meeste invloed. Belangrijk dat we oog hebben voor tekenen van platformisering van het Nederlandse onderwijs.

José van Dijck, hoogleraar van de Universiteit Utrecht, omschrijft een online platform als volgt: “Een online platform is een technologische, economische en sociaal-culturele infrastructuur voor het faciliteren en organiseren van online sociaal en economisch verkeer tussen gebruikers en aanbieders, met (gebruikers)data als brandstof.”

Platformisering in het onderwijs

Concreet betekent platformisering in het onderwijs het volgende:

• De online diensten van tech-bedrijven staan steeds meer in verbinding met de digitale leeromgeving van de school.
• Data van leerlingen is ‘brandstof’ voor het commerciële, digitale ecosysteem.
• De wijze waarop educatieve software-ontwikkelaars en producenten van hardware, software en ict-systemen naar elkaar toegroeien, versterkt deze ontwikkeling.

De Chromebooks van Google vormen een treffend voorbeeld. Deze devices zijn standaard uitgerust met:

• de Chrome-browser
• de Google-zoekmachine
• de e-mailservice Gmail
• Google Docs
• cloud-opslag via Google Drive
• educatieve software zoals G-suite en Classroom.

Voordeel is dat bestaande systemen naadloos kunnen worden geïntegreerd. Denk aan leerlingvolg- en administratiesystemen, adaptieve leeromgevingen en systemen voor learning analytics.

Voor scholen kan het aantrekkelijk zijn om op deze geïntegreerde digitale leeromgevingen aan te sluiten. Ict-systemen kunnen namelijk erg ingewikkeld zijn. Makkelijk is het bovendien als je het beheer kunt overlaten aan één leverancier.

Publieke waarden onder druk

Pluspunten te over dus. Maar er is ook een andere kant: platformisering zet publieke waarden onder druk. Denk bijvoorbeeld aan leerlingen die opgroeien in een digitale omgeving, uiteindelijk door Google of Microsoft gedomineerd. Gebruiken leerlingen alleen Gmail, Google Docs en Google Presentaties en zoeken ze standaard met Google? Dit leidt onvermijdelijk tot een verschraling van hun digitale geletterdheid.

Zodra leerlingen en studenten gewend zijn om altijd in een Google-omgeving te werken, dan groeien ze uit tot internetgebruikers die op hun wenken worden bediend. Ze vinden hun weg op internet en ontwikkelen zich tot blije Google-consumenten.

Maar hoe worden leerlingen in zo’n omgeving kritisch digitaal geletterd? Hoe zorgen we dat ze begrijpen dat hun online acties ook brandstof zijn voor tech-bedrijven? En dat het belangrijk is dat je hier kritisch op bent en er misschien je gedrag op aanpast?

Het goede nieuws is dat digitale geletterdheid, naar het zich laat aanzien, een vaste plek in het curriculum krijgt. Maar je kunt je afvragen of lessen in digitale geletterdheid daadwerkelijk het verschil maken zodra die lessen worden gegeven in een eenzijdige digitale omgeving. Het is een beetje alsof je kinderen in een snoepwinkel leert dat fruit eten ook belangrijk is – te vinden tien straten verderop.

Het digitale alternatief: in het curriculum én de systemen

Indien u leerlingen met Chromebooks van Google, of Surface van Microsoft wil laten werken, dan kan dat een prima keuze zijn. Zolang u maar kritisch blijft. Prioriteer daarom het onderstaande:

1. Het is belangrijk dat kinderen kennis opdoen over, en werken met alternatieve online diensten. Zet dit centraal in uw visie op de integratie van digitale geletterdheid in uw onderwijs. Bijvoorbeeld:

• Leer leerlingen online zoeken met privacyvriendelijke zoekmachines zoals DuckDuckGo.com en Ecosia.org. Of laat leerlingen een brower zoals Firefox gebruiken.
• Ga aan de slag met het lespakket De baas op internet. Dit zijn lesmodules voor kinderen van 10 tot 14 om bewustwording over het internet te vergroten.
• Praat met leerlingen over het manifest van Public Spaces voor een nieuw digitaal ecosysteem, of over opensourcesoftware. Zo’n gesprek past vooral in het voortgezet onderwijs.
• Laat leerlingen kennismaken met een concept als de Fairphone, als voorbeeld van alternatieve telefoons op de markt. Dit initiatief stelt zich ten doel om een zo eerlijk mogelijk mobiele telefoon te produceren.

2. Zorg ook voor technologische diversiteit in uw systemen. Werkt u met Chromebooks? Richt uw digitale omgeving dan divers in. Verander uw startpagina Google.com in bijvoorbeeld Startpage.com. Zoeken via Google kan dan uiteraard nog steeds, maar de school laat zien dat er meer is.

Leerlingen digitaal geletterd maken, betekent dat u ze niet een kompas biedt dat maar een enkele richting uitwijst: de zonnige, blije kant van Silicon Valley. Leerlingen moeten alle windrichtingen leren kennen. Pas dan leren zij zich kritisch te verhouden. Alleen dan leiden we leerlingen op, die later nieuwe kompassen bedenken.

Wilt u meer weten over digitale geletterdheid? Lees het handboek Digitale Geletterdheid.