Na dik twee jaar corona bleek de behoefte om elkaar weer eens live te ontmoeten groot. Daar kon zelfs de staking van de NS weinig aan veranderen: het was als vanouds een druk bezocht congres.
Om ervoor te zorgen dat ict blijft werken voor het onderwijs zijn bewuste en doordachte keuzes nodig. Want toenemende digitalisering biedt het onderwijs veel kansen, maar zorgt ook voor grotere afhankelijkheid van technologie. In een gevarieerd programma rond onderwijs en ict kwamen beide kanten van technologie aan bod.
De verschillende kanten van cybercrime
Scholen hebben steeds meer te maken met cybercrime. Hoe zorgen we voor een veilige digitale omgeving? Bewustwording is daarbij een belangrijke stap. In verschillende colleges en sessies werden deelnemers met hun neus op de feiten gedrukt. In een aantal sessies was het woord aan (ethisch) hackers, die lieten zien hoe de cybercrimineel te werk gaat, wat zijn methodes zijn en hoe kwetsbaar organisaties zijn als ze denken dat het allemaal wel losloopt met cybersecurity.
Sommige jongeren zijn digitaal slimmer dan hun docent en kunnen schoolsystemen hacken. Hoe kunt u daar als school mee omgaan – want het mag natuurlijk niet, maar een school en de maatschappij kunnen ook juist gebruikmaken van de kwaliteiten van deze jongeren.
Veel van de kwetsbaarheden zitten in het gedrag van mensen zelf. Dus zorg altijd voor de laatste updates van het systeem en gebruik nooit wachtwoorden die beginnen met Welkom1234, om maar eens twee eenvoudige maatregelen te noemen. Hier komt een belangrijk punt om de hoek kijken: gedragsverandering. Rick van Baaren en Timon Hoitink lieten in hun college zien dat dit niet eenvoudig is. Gedragsbeïnvloeding vraagt om een goede strategie.
Weer een andere kant van de medaille: de meeste jongeren zijn juist extra kwetsbaar om ten prooi te vallen aan cybercriminaliteit. Waar gewone criminaliteit iets afneemt, neemt cybercriminaliteit toe. Mensen zijn in het algemeen goedgelovig, daarom doorzien ze fraude niet altijd. Zeker jongeren niet, zij moeten digitaal meer streetwise worden gemaakt. In het programma Hackers de Baas worden kinderen zich meer bewust van de risico’s.
Big tech en bijwerkingen van technologie
Hoe zit het met de invloed van big tech en big data op het onderwijs, bijvoorbeeld op adaptieve leersystemen? Worden we niet te afhankelijk van techbedrijven als we bijvoorbeeld steeds meer vertrouwen op de systemen en cloudoplossingen van die bedrijven? Hoe kan een school nog zónder de big tech, hoe kunnen we regie pakken en sturen? De consensus in de drukbezochte sessie met onder meer Niels Kerssens (Universiteit Utrecht) was dat hier een taak ligt voor de hele onderwijssector en dat er geen eenvoudige antwoorden zijn voor dit probleem.
In een sessie over kansengelijkheid en digitalisering met onder meer het Rathenau Instituut gingen deelnemers dieper in op de ethische kant van digitalisering. Als we kansengelijkheid een belangrijke waarde vinden in het onderwijs – en daar is weinig discussie over – wat betekent dit dan voor technologie? Inzet van technologie kan immers ook onbedoelde bijwerkingen hebben.
Artificial intelligence
Een aantal sessies was gewijd aan technologische innovaties in het onderwijs. Een niet te missen ontwikkeling is die van artificial intelligence (AI). Ook in het onderwijs kan AI een steeds grotere rol gaan spelen. We kregen een praktische en onderhoudend vergezicht van Nanda Piersma. Er is al heel veel mogelijk met algoritmen en data en er wordt nog veel meer mogelijk. Tegelijkertijd stelt dat ons ook voor nieuwe vraagstukken. Dat zijn technische vraagstukken, omdat we in feite een nieuwe industrie bouwen met nog deels oude infrastructuur. Er komt alleen maar meer data, data kost energie. Er zijn ook ethische vragen: moeten we alles oplossen met algoritmen en data? Welke vraagstukken wel en welke niet? Hier kan de maatschappij zich het beste laten leiden door ethische waarden. Gesprekken hierover zijn nodig, want ‘met wetgeving gaan we het niet redden.’
Kunstmatige intelligentie speelde ook een rol bij de sessies over het metaverse, over sociale robots en bij de sessie over de slimheid van AI – vergeleken met de intelligentie en denkkracht van de mens. AI sluit nog helemaal niet aan bij was wij mensen allemaal al kunnen, aldus Niels Taatgen. Een goed gebruik van AI zal altijd een samenspel zijn tussen wat we uit de data halen en hoe we dit als mensen interpreteren.
De toepassing van AI is voor veel scholen nog toekomstmuziek, maar ze worden steeds nieuwsgieriger en willen hier ook actief mee experimenteren. Hoe kunnen ze dat goed organiseren? Ook deze vraag kwam in een sessie uitgebreid aan bod.
Onderwijsvernieuwing en ict
Marc Vermeulen kijkt opgewekt naar de toekomst en naar de mogelijkheden van technologie voor het onderwijs. Het is belangrijk om leerlingen en studenten voor te bereiden op de digitale samenleving. Ook kunnen we het onderwijs op een slimme manier ondersteunen met technologie. Techniek en pedagogiek moeten daarbij hand in hand gaan. De ontwikkeling van technologie zal uiteindelijk heel ver kunnen gaan.
“We hebben nu het internet of things, maar we krijgen hierna wellicht het internet of bodies en misschien wel het internet of minds.” Bij al deze ontwikkelingen is het zaak dat we goed om leren gaan met onzekerheid. We weten niet precies wat de toekomst gaat brengen, de factor onzekerheid speelt een grote rol.
Twee sessies op het congres lieten zien hoe het samenspel tussen beleid en ict kunnen zorgen voor verandering en vernieuwing in een onderwijsorganisatie. Nieuwe onderwijsconcepten hebben altijd een digitale component en juist dat samenspel kan zorgen voor succes. De sessies over het gemotiveerd krijgen van leerlingen en over werkdrukverlaging lieten dat zien.
Flexibilisering van het onderwijs
In een aantal sessies en een college lag het accent op flexibel onderwijs en hoe ict daarbij kan helpen. In een presentatie van de Kennistafel gepersonaliseerd leren met ict kwamen verschillende casussen van scholen aan bod. In het college van Nadira Saab en Inge Molenaar kwamen diverse dimensies van flexibilisering langs. Werkt u bijvoorbeeld met vaste of flexibele roosters? Werkt de school meer docentgestuurd of leerlinggestuurd? Wat gebeurt er onder invloed van leerlingdashboards? Als we de leerling meer zelf het leerproces laten sturen, dan is het belangrijk dat hij het leerproces goed in beeld heeft. Er zijn ict-tools die daarbij helpen en die bijvoorbeeld goed inzichtelijk maken waar de leerling staat in het leerproces.
In het Nationaal OnderwijsLab Artificiële Intelligentie (NOLAI) onderzoekt Molenaar hoe digitale onderwijsinnovaties ervoor kunnen zorgen voor een betere onderwijskwaliteit in het primair en voortgezet onderwijs. Ook de pedagogische en maatschappelijke consequenties van dit soort innovaties wordt daarbij bekeken. Molenaar nodigt scholen van harte uit om mee te doen en mee te denken met het NOLAI.
De rol van de leraar kreeg speciale aandacht in de sessie over ict-bekwaamheid. Hoe zorgen we ervoor dat de leraar ict-bekwaam wordt en blijft? In een panel gingen deskundigen, waarin ook medeauteurs van de Handreiking professionalisering ict-bekwaamheid zaten, in discussie. Het heeft weinig zin om professionalisering (ook op het gebied van ict) topdown op te leggen, zo is de consensus. Maar in Engeland zijn ze veel strenger, geeft Gerton Cazemier aan: “Ben je daar niet ict-bekwaam, dan word je niet aangenomen.” Zo streng willen de meeste panelleden niet zijn. “Ga met elkaar in gesprek: wat is iemands persoonlijke leerdoel en hoe kun je daar iets collectiefs uit halen? En kijk vooral naar de leraren of de teams die wél innovatief zijn. Ga achter die leraar en dat team staan.”
Leerzame discussies, ook voor leerlingen
Hoe kan de onderwijssector sturing geven aan digitalisering in het onderwijs en hoe kunnen we daarin goed samenwerken? Hoe benutten we de kansen van technologie, maar met oog voor de mogelijke bijeffecten? Hoe maken we de leerling digitaal vaardig en weerbaar in een maatschappij waar ict en digitalisering steeds verder toeneemt? Deze (en veel meer) vragen waren het gespreksonderwerp in diverse discussies.
Leerlingen van de Havo voor muziek en dans van Codarts in Rotterdam zorgden voor de muzikale omlijsting. De leerlingen namen ook plaats bij de verschillende sessies. “Deze leerlingen vonden het mooi dat er zoveel mensen bij elkaar waren om voor hen ict op school beter te laten werken”, liet dagvoorzitter Cor Ottens ons weten.
Netwerken en ontmoeten
Digitalisering heeft vele voordelen en daar maken de organisatoren van OnderwijsInzicht zich graag hard voor. Het congres heeft ook maar weer eens bevestigd hoe belangrijk ook de live-events zijn waar we elkaar in de ogen kunnen kijken en met elkaar van gedachten kunnen wisselen. We zien elkaar graag weer tijdens de volgende OnderwijsInzicht!